یکشنبه, 05 دی 1395 ساعت 08:49

رواج اعطای مدرک بی دانش علت گرایش به تخلفات علمی است

این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)
وحید احمدی معاون پژوهشی وزارت علوم در گفت و گو با اطلاعات تصریح کرد: برای جلوگیری از موضوع تخلفات علمی باید بر موضوع فرهنگی چرایی گرایش به مدرک بالاتر در کشور تمرکز کنیم. فرهنگ نامناسبی که به واسطه آن فکر می‌کنیم میزان اثرگذاری فرد به مدرکش وابستگی دارد.
در این گفت و گو می خوانیم: مجله علمی Natureدر اول نوامبر سال جاری میلادی از حذف 58 مقاله محققان ایرانی از 7 نشریه علمی چاپ شده توسط دو ناشر علمی خبر داد. حذف 28 مورد از مقالات توسط موسسه BioMed Centralیا BMCو 30 مقاله توسط موسسه اشپرینگر (Springer) صورت گرفت. این دو موسسه تحت مدیریت Springer Natureو ناشر مجلات Natureهستند.

بر اساس گزارش مجله Nature، مقالاتی که توسط Springerجمع آوری شده‌اند، دارای دستکاری‌هایی در نام نویسندگان و در فرایند داوری و ارزیابی علمی بودند و در 70 درصد آنها نشانی از سرقت ادبی و علمی دیده شده است. با حذف این مقالات نام 282 محقق ایرانی به عنوان متخلفان علمی ثبت شد.

پیش از آن هم مجله علمی Scienceدر گزارشی با عنوان فروش علم در ایران از بازار خرید و فروش مقاله و پایان نامه های دانشگاهی در مقابل دانشگاه تهران خبرداده بود. مجموع گزارش های سرقت ها و تخلفات علمی سبب شد تا دانشگاهیان و دلسوزانی که پیش از این نسبت به گسترش یافتن تخلفات علمی و خرید و فروش پایان نامه و مقاله هشدار داده بودند، با مطرح شدن آن در سطح بین المللی با ابراز تاسف از این موضوع خواهان برخورد قاطع وزارت علوم و نهادهای نظارتی و تنبیهی با این موضوع باشند. در همین ارتباط با دکتر وحید احمدی، معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری و استاد دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تربیت مدرس گفتگو کرده ایم تا اقدامات این وزارتخانه را در دفاع از حیثیت علمی کشور و چگونگی مقابله با تخلفات جویا شویم.

**اطلاعات: تبدیل شدن مساله تولید علم و گسترش تحصیلات تکمیلی به موضوعی سیاسی و توجه صرف به کمیت در این خصوص چگونه به افت کیفیت دانشگاه ها و تخلفات علمی منجر شد؟
فکر می‌کنم بهتر است پاسخ به این موضوع را باید با یک بحث کلی‌تر شروع کنیم. اگر یک جامعه علمی بخواهد شکوفا شود، قبل از هر چیز فضای باز سیاسی را طلب می‌کند. به این منظور ارتباطات قوی بین‌المللی به معنای حضور فعال افراد دانشگاهی و علمی کشورمان در کشورهای دیگر و حضور چهره‌های شاخص علمی بین‌المللی در ایران ضرورت دارد. برای حضور فعال در دنیای علم نیازمند فضای زنده و پرتحرک همراه با اعتماد به جامعه علمی هستیم. اگر به فضای تحریم و محیط تنگ سیاسی در گذشته نگاهی داشته باشیم، می‌بینیم که این فضا باعث می شد تا کنفرانس‌های بین‌المللی کمتری برگزار شود، هیأت‌های علمی ما امکان حضور در مجامع بین‌المللی را نداشتند.

حدود 15 تا 20 درصد آمار مقالات ما در دوران رشد بالا مربوط به مقالات کنفرانس‌ها و حضور اساتید و محققان ما در کنفرانس‌های بین‌المللی بود که از سال 90ـ89 با اوج گرفتن تحریم‌ها به شدت کاهش یافت. یعنی آمار 20 درصدی ارائه مقالات ما در کنفرانس های بین المللی به زیر 5 درصد رسیده است. این عدم حضور هم باعث افت کیفیت و هم باعث کاهش رشد تعداد مقالات می‌شود. چرا که یکی از ارکان رشد علمی، فضای باز علمی و فضای باز نظریه‌پردازی است.

به نظرم اکنون فضای خوبی را برای از سرگیری حضور چهره های علمی در مجامع بین المللی داریم. این ارتباطات بسیار تسهیل‌ شده، اما هنوز تنگناهای اقتصادی به قوت خود باقی است. الان به لحاظ حضور افراد در کنفرانس‌ها مانعی نداریم، اما مشکلات بودجه ای همچنان پابرجاست. متاسفانه در کشور ما مساله اعمال نظر گروه های سیاسی حتی در موضوعات علمی و تمرکز روی برخی شاخص های کمی برای انتقاد از گروه سیاسی قبل یا بعد وجود دارد. اگر به شاخص‌های تولید علمی در دنیا نگاه کنیم، صرفاً تولید تعداد مقالات مد نظر نیست.

وزارت علوم هم اخیراً به شدت تأکید دارد که شاخص‌ها باید به سمت اثرگذاری برود. به این معنا که دیگر بحث توجه صرف به تعداد مقالات مطرح نیست. علم برتر به معنی حضور در مجلات علمی برتر، تعداد ارجاعات به مقاله، تبدیل دانش به محصولات، میزان ارتباطات بین‌المللی و بحث ارتباط با صنعت از جمله شاخص هایی است که در موضوع تولید علم و رشد علمی بر آن تاکید داریم. یعنی حتی در مورد مقاله نویسی هم، تاکید ما بر نوشتن مقالات و پروژه‌های مشترک بین‌المللی است. تأکید داریم تولید علم باید با دو شاخص اصلی حضور در مجامع بین‌المللی و علم اثرگذار همراه باشد.

**اطلاعات:به باور صاحبنظران تأکید بیش از حد بر مقاله شماری در بحث پذیرش دانشجویان و ارتقاء اساتید، تخلفات و خدشه دار شدن حیثیت علمی را سبب شد. وزارت علوم برای حذف اثرگذاری این موارد بر تخلفات علمی چه اقداماتی انجام داده است؟
الان وزارت علوم در بحث پذیرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی و تعداد دانشجویان سخت گیرانه عمل می کند. یکی از اعتراضات به ما هم این است که چرا وزارت علوم در این مورد به حالت انقباضی عمل می‌کند. ما به هر صورت طبق اشاره شما یک رشد بی‌رویه‌ای را داشتیم و این مسأله باعث شده تا درصد زیادی از دانش‌آموختگان ما بیکار باشند. فارغ‌التحصیلانی که گاهی در رشته‌هایی تحصیل کرده‌اند که استفاده‌ای هم برای جامعه ندارد.

ما الآن با وسواس زیاد و دقت زیاد هم در بحث پذیرش دانشجو و هم در بحث توسعه رشته‌ها عمل می‌کنیم. طرح آمایش آموزش عالی هم خوشبختانه در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد و بر همین اساس هم بحث‌ همگرایی، هماهنگی و حتی ادغام برخی از مراکز آموزش عالی تکلیف شده است و ما شدیداً به دنبال اجرایی‌کردن این طرح هستیم. ضمن آنکه در آیین نامه ارتقاء جدید با توجه به همین موضوع ، امتیازات پژوهشی مثل انجام طرح های تحقیقاتی و پروژه های صنعتی، ثبت اختراعات، تولید دانش فنی و فن آوری و موارد دیگری نیز با امتیازات مناسب در نظر گرفته شده است.

درخصوص بحث مقاله و تأکید بر آن، همان طور که اشاره شد در آیین‌نامه ارتقاء جدید بار اصلی روی مقاله نیست. چون قبلاً مقاله‌ عمدتا عامل ارتقای استاد بود. الان طرح‌های پژوهشی، اختراعات، همکاری‌های صنعتی، تصنیف کتاب برای حوزه‌های علوم انسانی و فعالیت در شرکت‌های دانش بنیان همگی در ارتقای اساتید لحاظ می شود. انواع برنامه‌هایی که استاد می‌تواند استفاده کند و نقش داشته باشد، مطرح است. حتی زمانی بحثی را داشتیم که حتماً اساتید در رشته های فنی برای ارتقا باید طرح صنعتی داشته باشند، که به دلیل نبود کشش لازم در صنعت، این اختیار به خود دانشگاه‌ها واگذار شد.

حداقل تعیین شد برخی از دانشگاه‌های بزرگ و قوی که زمینه حضور فعال تری را در بخش صنعت دارند،باید کمی سخت‌گیرانه‌تر در این مورد برخورد کنند. یعنی بحث طرح‌های صنعتی را به عنوان شرط لازم و اساسی خود درنظر بگیرند. بنابراین آیین‌نامه جدید ارتقا اساتید و شیوه‌نامه‌های اجرایی آن ابلاغ شده است. از طریق وزارتخانه، هیات امناء و هیات ممیزه وزارتخانه هم نظارت کلی وجود دارد تا برابر آیین نامه عمل شود. ما هم به عنوان معاونت پژوهشی این نظارت را داریم. مجموعه قسمت‌های مختلف ستادی این نظارت را دارند و اگر تخلفی هم گزارش شود با آن برخورد خواهد شد. قبلاً عنوان می‌شد که آیین‌نامه ارتقا اساتید برای طرح‌های پژوهشی امتیازی درنظر نگرفته است، اما اکنون با برطرف شدن این مانع اگر استادی بگوید دانشگاه، امتیاز مربوط به طرح پژوهشی را به او نداده، در این صورت هیأت ممیزه برخورد خواهد کرد و پرونده برای رسیدگی به وزارتخانه ارسال می‌شود.

**اطلاعات: پیرو توضیح شما در سخت‌گیری‌های وزارتخانه در بحث پذیرش دانشجویان، ما اکنون شاهد پذیرش سالانه بیش از هزاران دانشجوی دکتری دربرخی دانشگاه ها هستیم. آیا ما واقعاً به این تعداد از دانشجویان نیاز داریم؟ شما برای جلوگیری از پذیرش بی‌رویه این تعداد دانشجوی دکتری در مورداین دانشگاه‌ها چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
متأسفانه واقعیت این است که ما به حجم زیادی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیاز نداریم. مذاکراتی هم پیرو همین موضوع با دانشگاه ها صورت گرفته است. انتظار آن است که فشار مجموعه های شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجلس شورای اسلامی، مجموعه آموزش عالی و مجموعه دستگاه‌های نظارتی کمک کند تا تفاهم‌های لازم در این خصوص انجام شود. البته تعاملات خوبی هم هست، اما باز نیازمند مدیریت قوی‌تری هستیم.

**اطلاعات :بحث گزینش دانشجویان در مقاطع تحصیلات تکمیلی که اخیرا از سوی برخی دانشگاه ها مطرح شده با توجه به اینکه حجم زیادی از این دانشجویان توسط دانشگاه آزاد پذیرش می شوند، چقدر از سوی وزارت علوم به طور جدی پیگیری می شود؟
به نظر بنده اگر گزینش ها، گزینش های علمی باشد و آن هم به صورت کارشناسی و عالمانه و بر اساس نیاز های کشور انجام گیرد خود باعث افزایش کیفیت ورودی های تحصیلات تکمیلی خواهد شد ولی اگر گزینش ها سلیقه ای، غیر کارشناسی و ناعادلانه باشد نه تنها باعث افزایش کیفیت دانشجویان ورودی نخواهد شد بلکه به وجهه آموزش عالی کشور صدمه ای جدی وارد می کند.

**اطلاعات : افشای تخلفات علمی در ماه های اخیر، نگرانی های جامعه دانشگاهی از تحت الشعاع قرار گرفتن شان آموزش عالی به عنوان نهادی مرجع را در پی داشته است. برای جلوگیری از تکرار این تخلفات چه اقداماتی شده است؟
مایلم پیش از ارائه هر توضیحی مسأله روشن شود. واقعیتی را درنظر بگیرید. ما یک زمانی از سال 82ـ81 برای اینکه در مجامع بین‌المللی حضور داشته باشیم، آمدیم به جامعه علمی فشار آوردیم که برای حضور فعالانه در عرصه بین المللی به نگارش مقالات بیشتری نیاز داریم. آن موقع شاید لازم بود که فشار وارد شود. این باعث شد که رشد چشمگیری هم داشته باشیم، اما همین طور که شاهد هستیم هر جا که رشدی داشته ایم، کنارش مشکلاتی هم ظاهر می‌شود. همین گزارشی که شما اشاره می‌کنید سال قبل یا قبل از آن هم چنین گزارشی در بحث تقلب‌های علمی در چین منتشر شد.

در جوامع غربی هم معمولاً مواردی از این تخلفات را داریم. شما اگر نگاه کنید اغلب این مدارک تقلبی هم توسط دانشگاه های خارجی‌ صادر می شود. قبلاً برخی از مسئولان کشور هم فریب این دانشگاه‌ ها را خوردند و برای آنها مشکلاتی پیش آمد، اما ما برای جلوگیری از موضوع تخلفات علمی باید بر موضوع فرهنگی چرایی گرایش به مدرک بالاتر در کشور تمرکز کنیم. فرهنگ نامناسبی که به واسطه آن فکر می‌کنیم میزان اثرگذاری فرد به مدرکش وابستگی دارد. در حالی که در دنیا این اصل پذیرفته شده است که شما اگر مدارک بالایی هم داشته باشید، اما در اقتصاد، فرهنگ و… نقش نداشته باشید، ارزشی ندارد. مثلاً شما ببینید رئیس مایکروسافت به عنوان یک شرکت تاثیر گذار کامپیوتری نقش بیشتری دارد یا یک فردی که دکتری دارد و هنوز هیچ ثبت اختراع، فن‌آوری یا پژوهشی ندارد که راهگشای حل مشکلی باشد. ما در وزارت علوم برای مقابله با پدیده فرهنگی مدرک گرایی، بر عملکرد مراکز رشد، شرکت‌های دانش‌بنیان، پارک‌های علم و فن‌آوری، ارتباط با صنعت و تلاش برای بحث کارورزی که با وزارت صنعت و مراجع مرتبط در حال هماهنگی هستیم، تاکید داریم. نظام آموزشی و مبانی فرهنگی و ارزشی در این زمینه از جمله مواردی است که به کمک رسانه‌ها، آموزش و پرورش، انجمن‌های علمی، NGOها، جامعه علمی باید نسبت به تغییر آنها اقدام شود.

شما در بحث تخلفات علمی شاهد هستید انجمن‌ و گروههای مقابله با تخلف در دانشگاه‌ها شکل گرفته، اطلاعیه می‌گذارند، میزگرد تشکیل می‌دهند و به نوعی خودشان برای مقابله با این مشکل دانشگاهی پیشقدم شده اند. این نشانه‌ای از بلوغ علمی است که افراد به آن رسیده‌اند. این مسأله چون حیثیتی است خود دانشگاهیان بیش از هر کسی در مقابله با آن پیشقدم هستند چون تخلف پژوهشی جامعه علمی را زیر سؤال می‌برد.کارگاه‌های علمی برای آموزش موارد تخلف و نقض اخلاق علمی گذاشته می‌شود.

ما این آیین‌نامه مقابله با تخلفات علمی را به دانشگاه‌ها ابلاغ کردیم و از آنها خواسته‌ایم که به ما گزارش عملکرد بدهند. در مورد پایان‌نامه‌ها، ما آیین‌نامه “ثبت و اشاعه پیشنهادها، پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی و صیانت از حقوق پدیدآورندگان”را در این ارتباط داریم. این به این معنی است که پایان‌نامه‌ها در دانشگاه‌ها از همان زمان طرح موضوع تا زمان دفاع باید در پایگاه ایرانداک ثبت شود و از نرم‌افزارهای همانندجو استفاده شود که جلوی موارد تکراری و تخلف گرفته شود. لایحه مقابله با تقلب و تخلف هم که به مجلس ارجاع شده است. این نکته را هم اضافه کنم، فکر هم نکنید که به یک باره اگر بگیر و ببندی شروع شود، این تخلفات به یک باره جمع می‌شود، چون اینها مثل بیماری است که برای بهبود پروسه زمانی نیاز دارد. هم قوه قضائیه و هم مجلس باید کمک کنند.

**اطلاعات: در ارتباط با برخورد با متخلفان علمی، سازو کارهای تنبیهی برای متخلفان دانشجو و اساتید به چه صورت خواهد بود و مشخصا چه مجازاتی برای آنان اعمال می شود؟
درخصوص اقدامات تنبیهی برخی ساز و کارهای داخل دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی وجود دارد که نهادهایی همچون کمیته های اخلاق، هیات های انتظامی اعضای هیأت علمی، کمیته‌های انضباطی دانشجویان موارد را بررسی می کنند و می توانند متناسب با تخلف مجازات لازم را در نظر بگیرند. همچنین طبق آیین نامه مقابله با تخلفات که به دانشگاه ها ابلاغ شده است، مسئولیت دریافت، ارزیابی و پیگیری شکایات بر عهده معاونت های پژوهشی دانشگاه هاست. هیأت های ممیزه برای بحث ارتقاء و توضیح اعضای هیأت علمی می توانند ارتقاء و ترفیعات اعطا شده را لغو کرده و در مواردی که به بحث پایان نامه دانشجویان دوره دکتری مربوط می شود، می توانند کمیته های مرتبط از دفاع رساله جلوگیری نموده یا دفاع انجام شده را لغو کنند. همچنین درخصوص افراد و شرکت های متخلف خارج از دانشگاه در صورت تصویب قانون مالکیت فکری و قانون مقابله با تقلب در آثار علمی موارد تخلف و تقلب جرم قانونی محسوب شده و قوه قضائیه می تواند پیگیری های لازم را انجام دهد.

**اطلاعات :چقدر از مقالات، پایان نامه ها و پژوهش های ما مرتبط با نیازهای جامعه در بخش های مختلف نوشته می شود و مشخصا در بحث مقالات و پایان نامه های علوم انسانی بفرمایید این وضعیت چگونه است و چگونه از متخصصان علوم انسانی به ویژه در شرایط مشکلات اجتماعی امروز حمایت می کنید؟
الان آمار دقیقی از اینکه چقدر از پایان نامه ها متناسب با نیازهای جامعه هستند در دست نیست ولی به طور قاطع می توان گفت درصد پایان نامه هایی که متناسب با نیازهای روز جامعه و کشور نیستند، قابل ملاحظه است. یکی از اقدامات مهم وزارت علوم در این دوره هدفمند سازی پایان نامه های تحصیلات تکمیلی است که مطالعات خوبی در این زمینه انجام شده است و هم اکنون در حال برنامه ریزی برای تهیه شیوه نامه لازم و نیز تدارک مشوق ها و سیاست های حمایتی برای ابلاغ به مراکز آموزش عالی هستیم تا بتوان ضمن هدفمند سازی پژوهش های تحصیلات تکمیلی جهت دهی پایان نامه ها را به سمت کاربردی سازی و تقاضا محور کردن سوق داد و موضوع آنها را متناسب با نیازهای جامعه و کشور هم راستا نمود.

درخصوص علوم انسانی و هنر نیز لازم است ذکر شود رشته های علوم انسانی و متخصصان این حوزه نقش بسیار کلیدی در تعمیق و ترویج پژوهش در کشور دارند و نیز در مباحثی همچون ایجاد و راه اندازی شرکت های فناوری و دانش بنیان و بحث های بازاریابی، حقوق تجارت و غیره این کارشناسان و متخصصان علوم انسانی هستند که باید به کمک فناوران و مهندسان شتافته و آنها را در امر تولید، بازاریابی، تجارت و تشکیل نهادهای تجاری یاری کنند.

**اطلاعات :ما از نظر تولید علم در جایگاه 16 جهان و از نظر به کارگیری علم در رتبه 75 دنیا قرار داریم. همین موضوع نشان دهنده مشکلات جدی ما در بخش به کارگیری از دستاوردهای دانشگاهی در حل مشکلات است. برای پر کردن این فاصله چه باید کرد؟
گر چه ما از نظر تولید مقالات علمی و کسب دانش و نیروی انسانی دانشی وضعیت خوبی داریم، ولی در حوزه کاربرد و همچنین فناوری و تجاری سازی هنوز ضعف های اساسی داریم. زیرا از مرحله تولید علم تا تولید محصول، تجاری سازی و بازاریابی زنجیره ای مختلفی وجود دارد که ما هنوز در تأمین و اتصال این زنجیره ها به هم کاستی هایی جدی داریم که مهمترین آنها بحث هایی همچون کمبود در مهارت افزایی و تربیت نیروهای ماهر، ضعف در انجام سرمایه گذاری های لازم، کافی نبودن آموزش های بعد از فراغت از تحصیل به منظور ایجاد کسب و کار و ایجاد شرکت های فناور، نبود آینده پژوهشی، ضعف در بازاریابی، برگزاری استارت آپ ها، شناسایی و توانمندسازی ایده­ های برتر (شتاب)، همچنین کمبود سرمایه گذاری های خطرپذیر، عدم وجود قوانین مناسب مالکیت فکری و صنعتی، عدم نبود ارتباط و تعامل دانشگاه و صنعت از مشکلات اصلی تبدیل علم به محصول و نیز حل مشکلات جامعه و صنعت از طریق علم هستند که در حال حاضر وزارت علوم برنامه هایی در دست انجام دارد تا جریان تبدیل علم به محصول و ثروت را تقویت کند.

منبع: روزنامه اطلاعات، 1395.10.5
**گروه اطلاع رسانی**9165**2002**انتشار دهنده: فاطمه قناد قرصی

اطلاعات تکميلي

خواندن 744 دفعه

نظر دادن

از پر شدن تمامی موارد الزامی ستاره‌دار (*) اطمینان حاصل کنید. کد HTML مجاز نیست.

آخرین اخبار

اخبار انتشارات دیجیتال

پربازدیدترین اخبار