امام جعفرصادق؛ بنیانگذار فقه جعفری و اندیشه ساز جهان تشیع

خانه امام محمد باقر(ع) پنجمین امام شیعیان در 17 ربیع الاول 83 هجری با قدوم نوزادی از تبار بهشتیان نورباران شد، نام جعفر را برای او برگزیدند. «صابر، طاهر و فاضل» از جمله لقب های این امام همام و «ابوعبدالله» کنیه ایشان است، بنابر گواه و شاهدت فقیهان و محدثان هم عصرش مبنی بر راستی و درستکاری وی به «صادق» نیز شهرت یافت.

امام جعفرصادق(ع) از همان دوره کودکی با فراگیری آموزه های الهی و علمی نزد پدر بزرگوارش، خود را برای پذیرفتن رسالت سنگین امامت آماده ساخت و بدین ترتیب با شهادت امام محمد باقر(ع) در هفتم ذی الحجه 114هجری در 31 سالگی عهده دار مقام والای امامت شد.

ایشان در مدت 34 سال پیشوایی خویش، خلافت حاکمانی از خاندان بنی امیه و بنی عباس را تجربه کرد و این دوره به دلیل همزمان شدن با ضعف و درهم ریختگی دستگاه خلافت، زمینه برای آزادی‌های سیاسی و بحث های علمی فراهم شد. امام صادق (ع) از این فرصت ایجاد شده برای پاسخ دادن به نیازهای اندیشه ای و فلسفی مردم بهره جست و نهضتی دانش محور را پایه ریزی کرد و بنیانگذار مکتب فقه تشیع لقب گرفت.

امام جعفر صادق(ع) با نشر معارف اسلام و آیین پیامبر(ص)، کلیدی‌ترین شخصیت در شکل‌گیری مذهب فقهی امامیه به شمار می رود. کوشش های خستگی ناپذیر ششمین امام شیعیان(ع) که با اصلاح تفکرات پیروانش و تربیت شاگردان بسیاری همراه بود به شکل گیری یک مکتب اندیشه ای نظام مند در شیعه منجر شد که به بیمه شدن و احیای اسلام ناب و پالایش تفکر اسلامی در طول سالیان متمادی انجامید.

در دوره امامت امام صادق(ع) مسلمانان بیش از گذشته نسبت به آموختن علم و دانش اندوزی گرایش یافتند و در شهرهایی از جمله مدینه، مکّه، کوفه و بصره جلسه های درس و مناظره های علمی برقرار شد.

امام صادق (ع) در ارتباط با ارزش علم می فرماید: «اگر مردم می ‏دانستند که علم چه فوایدی دارد، هر آینه در جستجوی آن بر می ‏آمدند، گرچه در راه آن خون بریزند و در ژرفای دریاها فرو روند.»

دستگاه خلافت که از نفوذ و محبوبیت ششمین پیشوای شیعیان در هراس بود، او را زیر نظر قرار داد و سرانجام با دستور منصور دوانیقی خلیفه عباسی، این امام همام در 25 شوال 148 هجری مسموم شد و به شهادت رسید.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز ولادت امام جعفرصادق(ع) با «حجت الاسلام محمدباقر نادم» معاون پژوهش و مطالعات راهبردی موسسه روایت سیره شهدا و کارشناس رادیو معارف به گفت و گو پرداخت.

معاون پژوهش و مطالعات راهبردی موسسه روایت سیره شهدا در ارتباط با ویژگی ها و خصوصیات اخلاقی ششمین پیشوای شیعیان(ع)، گفت: امام صادق(ع) همانند اجدادش دارای جمیع صفت های حسنه الهی بود که همواره زبانزد خاص و عام قرار می گرفت. در روایت ها نقل شده است که ایشان روزی با حال ملکوتی مشغول نماز بود و آیه های قرآن را در نماز تلاوت می کرد. ناگهان از حال رفت. پس از لحظه هایی که به حال عادی بازگشت، حاضران از وی پرسیدند: «این چه حالی بود که به شما دست داد؟» آن بزرگوار در پاسخ فرمود: «آیه های قرآن را تکرار کردم تا این که به حالتی رسیدم که گویی آن آیه ها را به طور مستقیم از زبان نازل کننده آیه ها، می شنیدم.»

امام(ع) همچنین فردی خوش مجلس و خوش سخن بود و با مردم روابط صمیمی و معاشرتی صمیمانه داشت، اما این صمیمیت سبب نمی شد که در مجلس ایشان، کار خارج از نزاکتی صورت گیرد. آن امام، هرگز کلام فردی را قطع نمی کرد و پس از پایان سخنان دیگران، حرف و سخن خود را برزبان می آورد. همواره با چهره ای بشاش، گشاده رو و با لبانی متبسم بامردم روبه رو می شد چنانچه مالک بن انس یکی ازشاگردانش و پیشوای مذهب مالکی می گوید: «او فردی شوخ طبع و خنده رو بود».

حجت الاسلام نادم با تشریح شرایط سیاسی و اجتماعی دوره امامت ششمین امام شیعیان(ع)، اظهار داشت: اگر چه دوره 34 ساله امامت امام صادق(ع)، عصر شکوفایی معارف اهل بیت(ع) به شمار می رود و پس از زمان رسول خدا(ص) با قانون منع انتشار حدیث و فشار حاکمان اموی دیگر چنین فرصتی پیش نیامده بود تا معارف اصیل اسلامی، ترویج شوند؛ ششمین پیشوای شیعیان(ع) با تدبیر عالمانه خود این مشکل را برطرف کرد، اما وی علاوه بر فعالیت در زمینه های علمی و مذهبی در عرصه سیاست نیز حضوری گسترده داشت و با تکیه بر امامت و رهبری اهل بیت(ع)، گام در مسیر مبارزه های سیاسی نهاد. ایشان در فرصت های مناسب از جمله در روز عرفه و در اجتماع عظیم حجاج در مراسم حج، خلافت را حق خود می دانست و به منظور تبلیغ جریان اصیل امامت، نمایندگانی به منطقه های مختلف می فرستاد و با تأیید و تشویق قیام های اسلامی، نقش مهمی را در پیروزی و گسترش آن قیام ها داشت.

کارشناس رادیو معارف با بیان این که امام صادق(ع) به عنوان پایه گذار مکتب جعفری، نقشی تاثیرگذار بر احیا و حفظ شریعت اسلام داشته است، افزود: دوران امامت ایشان با زمان افول قدرت حکومت امویان و جدال بنی عباس برای تصاحب حکومت مصادف شده بود. بنابراین امام(ع) با استفاده از چنین شرایطی به احیا و نشر معارف دین اسلام پرداخت. همچنین در حوزه فقه و احکام نیز فعالیت زیادی انجام داد به گونه ای که شاهراه‌های جدیدی در این بستر گشوده شدند که تاکنون نیز به راه خود ادامه داده اند. بیشترین احادیث شیعه در تمام زمینه‌ها از امام صادق(ع) نقل شده و مذهب تشیع به نام مذهب جعفری و فقه تشیع به نام فقه جعفری خوانده می‌شود.

معاون پژوهش و مطالعات راهبردی موسسه روایت سیره شهدا در ارتباط با فقه و مکتب جعفری، یادآور شد: موسس مذهب ما مسلمانان، پیامبر اکرم(ص) هستند که شریعت اسلام را از جانب پروردگار به ما ابلاغ کرده اند و پس از ایشان نیز، امامان ادامه دهنده راه پیامبر(ص) بوده اند. از آنجا که در عصر امام جعفر صادق(ع) مذهب تشیع گسترش و پیشرفت چشمگیری داشته است به مکتب جعفری معروف شد. تأسیس‌ این مکتب‌ فکری، زمینه نوسازی‌ و احیای‌ تعلیمات‌ اسلامی را فراهم آورد. وجود عقلانیت، برخوردهای عالمانه با دین، خروج از تعصب های مذهبی بی ریشه و برخورد نوآورانه با فقه از ویژگی های مکتب جعفری به شمار می رود که موجب پویایی آن شده است، بر خلاف دیگر مذاهب برخوردار از جمود فکری و تعصب های بی جا که پاسخگوی نیازهای پیروان خود نیست.

حجت الاسلام نادم با اشاره به شیوه ها و راهکارهای امام صادق(ع) در رویارویی با انحراف ها و کجروی های فلسفی و کلامی، بیان داشت: دوره این امام همام(ع)، عصر جنبش فرهنگی، فکری و برخورد فرقه ها و مذهب های گوناگون محسوب می شود و ایشان در دوران طلایی امامت خویش با استفاده از فرصت اشتغال بنی امیه و بنی عباس به جدال های سیاسی و با توجه به نیاز شدید جامعه آن زمان و آماده بودن زمینه اجتماعی با ایجاد یک حوزه وسیع علمی و دینی به تربیت شاگردان بسیاری در زمینه های مختلف علمی و مذهبی پرداخت. شمار شاگردان مشهور ایشان را تا چهار هزار تن و مجموع آن ها را تا 12 هزار تن هم نوشته اند. به این ترتیب امام(ع) ضمن مبارزه با شبهه های مسموم بدعت گذاران، اسلام ناب محمّدی را از زیر حجاب تیره و تار اسلام بنی امیه و بنی عباس بیرون آورد و در عصری که ترویج علوم عقلی و فلسفی دیگر کشورها، هجمه ای جدی به تفکرات جامعه اسلامی وارد کرده بود، مبانی و عقاید اسلام حقیقی و مکتب حقه تشیع را احیا و پاسداری کرد.

کارشناس رادیو معارف، مناظره های علمی امام جعفر(ع) را کارآمد و مفید ارزیابی و تصریح کرد: امام جعفر صادق(ع) یکی از بردبارترین مدرسان زمان خود بود. او نه تنها هر روز درس می داد، بلکه پس از پایان درس، مخالفان علمی خود را به مناظره می پذیرفت و به اشکال ها و ایرادهای آنها پاسخ می گفت و در حقیقت با دفاع عقلانی از دین، به هموار کردن راه پذیرش دین و اثبات حقانیت مذهب و جایگاه امامت خویش می پرداخت؛ چراکه دفاع عقلانی، منطبق بر اصول عقلی و منطقی محسوب می شود که هر مخاطب اهل خرد را نسبت به اصول و محتوای خود متأثر می کند و منطقی، قابل قبول و غیرقابل انکار است.

امروزه نیز دانشمندان دنیا به این عظمت علمی اقرار کرده اند. به استناد کتاب «امام جعفر صادق(ع) مغز متفکر جهان شیعه»، عده ای از دانشمندان در «مرکز مطالعات اسلامی استراسبورگ» در تحقیقی در مورد شیعه جعفری با ثبت مطالبی از امام صادق(ع)، معتقدند جواب این مسایل متعلق به قرن کنونی است و متحیرند که چگونه امام(ع) 14 قرن قبل به این علوم دست یافته بود.

وی با اشاره به رواج اندیشه های افراطی و انحرافی در جهان اسلام، آموزه های مکتب امام صادق(ع) را راهگشا دانست و گفت: به اعتراف بزرگان مذاهب و ادیان مختلف، امروزه ظهور تمام مکتب های انحرافی و عقیده های تکفیری، نتیجه جمود فکری و خروج از خط عقلانیت و منطق در عقاید و افکار دینی و مذهبی محسوب می شود. بی شک الگوگیری از منطق دینی و پویایی مکتب جعفری می تواند یک خط مشی موثر برای هدایت افکار و عقاید بشریت و نیل جامعه به سعادت، نورانیت و انسانیت باشد. بی شک آنچه میان مذاهب اسلامی وحدت و یکپارچگی ایجاد می کند رجوع به مبانی و اصول اسلام ناب محمدی و نه پیروی متعصبانه و تقلیدی از سردمداران زر، زور و تزویر به شمار می رود.

خبرنگار: مهسا شریفی** انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**2059**9131
*ایرنا مقاله کانالی برای انعکاس مقاله های اندیشکده ها – پژوهشکده ها - دانشکده ها - مراکز تحقیقاتی و رسانه های ایران وجهان*
Irnaarticle@