چاپ کردن این صفحه
چهارشنبه, 24 آذر 1395 ساعت 18:00

محصولات تراریخته و اهمیت ضوابط ایمنی زیستی

این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)
معاون دفتر پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به فواید مصرف محصولات تراریخته و اثبات نشدن خطرات آن، گفت: استفاده از محصولات تراریخته نباید کلاً قطع شود، اما باید مصرف آن عاقلانه باشد و به ارزیابی مخاطرات به همراه سایر قوانین همچون برچسب‌گذاری توجه ویژه‌ شود.
به گزارش ایرنا، داود حیات غیب این اظهارات را در کارگاه آموزشی 'پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا و قوانین ایمنی زیستی' که در سازمان محیط زیست ویژه خبرنگاران و اصحاب رسانه برگزار شد، ایراد کرد.
گیاهان تراریخته به نباتاتی اطلاق می شود که ساختار ژنتیکی آن از طریق مهندسی ژنتیک تغییر یافته باشد. این تغییر معمولا در جهت افزایش مقاومت گیاه در برابر برخی آفات یا بیماری های گیاهی و برای بهبود عملکرد گیاه و بهره وری کشاورز صورت می‌ گیرد که البته سختی ها و مشکلاتی هم به همراه دارد.
*پروتکل کارتاهنا، هدف
حیات غیب در این نشست گفت: در سال 1995 کشورها نگرانی خود را از رشد تولید محصولات ناشی از بیوتکنولوژی ابراز کردند و خواستار گردهمایی کشورهای مختلف شدند تا ساز و کاری قانونی برای آن در نظر گرفته شود؛ چهار سال بعد از آن بحث پروتکل کارتاهنا در مورد محصولات تراریخته مطرح و در سال 2000 تصویب شد و تعدادی از کشورها از جمله ایران به آن پیوستند.
حیات غیب تاکید کرد: هدف پروتکل کارتاهنا بر جلوگیری از تولید و یا واردات محصولات تراریخته نیست بلکه هدف آن ایمن سازی شرایط برای مصرف این محصولات است.
وی اظهار کرد: زیست فناوری علمی پیشرفته و شناخته شده در دنیا است بنابراین تولید، عدم تولید و واردات محصولاتی با این روش نیازمند قانونمندی است و باید در این چارچوب انجام شود؛ بر این اساس و با توجه به اهمیت موضوع از 16 سال پیش تاکنون چنین دیدگاهی برای ایمنی زیستی در قالب پروتکل کارتاهنا در دنیا شکل گرفت تا بتوان شرایط مناسبی را برای تولید و مصرف این محصولات ایجاد کرد.
وی با بیان این که زیست فناوری یک علم مدرن در دنیا است، افزود: این فناوری با هدف تولید بیشتر، عملکرد بهتر و مقاومت محصول در برابر آفات و بیماری ها شکل گرفته که بر اساس دانش، تجهیزات و نیروی انسانی متخصص پیش می رود.
وی ادامه داد: علوم مختلف زیست شناسی مولکولی، ژنتیک، شیمی مهندسی، گیاه شناسی، جانورشناسی و حتی کامپیوتر در رشد علم زیست فناوری نقش بسزایی دارند، یکی از شاخه های این علم فناوری پزشکی است که در تولید داروهای نوترکیب و واکسن ها کاربرد دارد و در محیط زیست هم در نسبت ژنتیک گونه ها و رفع آلودگی ها نقش دارد.
حیات غیب گفت: یکی دیگر از کاربردهای این فناوری در بخش کشاورزی است که گردش مالی زیادی در دنیا ایجاد کرده است، در آمریکا در سال 2012 حدود 324 میلیارد دلار گردش مالی ایجاد کرد، استرالیا از این راه 11 میلیارد دلار از بخش دریایی خود بهره وری دارد که با توجه به امکانات ایران در زمینه دریای خزر و خلیج فارس و عمان، می توانیم درآمد خوبی داشته باشیم.
مدیر و هماهنگ کننده پروژه توانمند سازی ایمنی زیستی افزود: زیست فناوری کشاورزی از اهمیت زیادی برخوردار است که باید بر اساس روش، تجهیزات، نیروی انسانی مشخص و طرح ها و برنامه های علمی پیش رود.
وی با اشاره به این که یک سری اطلاع رسانی معنی دار یا بی معنی درباره مهندسی ژنتیک در دنیا و کشور ما وجود دارد، گفت: حاصل فناوری ژنتیک گیاهانی با ویژگی هایی است که بر اساس آن گیاه زیست فناوری شده شکل گرفته است که هدف آن کاهش مصرف سموم شیمیایی و تضمین امنیت غذایی است.
حیات غیب افزود: در مهندسی ژنتیک صفاتی به گیاه منتقل می شود تا محصول مثلا در مقابل علف کش ها مقاوم شود؛ پروتکل کارتاهنا می خواهد با رعایت اصول ایمنی و حفاظتی استفاده از این موجودات تغییر ژن یافته را که حالا به صورت گیاه هستند، داشته باشد چون این محصولات به عنوان غذای انسان، خوراک دام و محصولات فرآوری شده مصرف می شوند.
وی گفت: چهار محصول اصلی زیست فناوری کشاورزی بیش از 99 درصد حجم بازار جهانی را تشکیل می دهند که عبارتند از سویا، پنبه، ذرت و کلزا ( کانولا) که هر کدام به ترتیب 50 درصد، 14درصد، 30 درصد و 5 درصد بازار را به خود اختصاص داده اند که یک درصد را هم سایر محصولات در اختیار دارند.
وی افزود: این چهار محصول به مصرف 3 تا 4 میلیون نفر در دنیا می رسد که ایران هم مصرف کننده آنها است، برخی محصولات هم در کشورهای خاصی تولید و استفاده می شوند که همان یک درصد را به خود اختصاص داده اند، مثلا کانادا و امریکا چغندر قند، امریکا یونجه و بنگلادش بادنجان تولید و استفاده می کنند.
مدیر و هماهنگ کننده پروژه توانمند سازی ایمنی زیستی گفت: محصولات تراریخته با تراژن بعد از دستکاری 57 درصد در مقابل علف کش و 15 درصد در مقابل آفت ها مقاوم می شوند و 28 درصد هم نسبت به علف کش و هم نسبت به آفت ها مقاوم هستند.
وی اظهار کرد: در سال 2015 حدود 180 میلیون هکتار زمین قابل کشت محصولات تراریخته وجود داشت که در مقایسه با وسعت یک میلیارد و 553 میلیون هکتار زمین های کشاورزی یعنی حدود 11 درصد به کشت محصولات تراریخته اختصاص دارد.
حیات غیب افزود: 83 درصد زمین های زیر کشت محصولات تراریخته به کشت سویا، 75 درصد پنبه ، 29 درصد ذرت و 24 درصد کلزا اختصاص یافته است.
وی ادامه داد: 28 کشور محصولات تراریخته تولید می کنند و به نوعی هم مصرف کننده این نوع محصولات هستند، امریکا، آرژانتین و برزیل 77 درصد تولید این محصولات را به خود اختصاص داده اند، 98 درصد این محصولات توسط 10 کشور مانند امریکا، آرژانتین، برزیل، هند ، کانادا، چین، پاراگوئه، آفریقای جنوبی، پاکستان و اروگوئه تولید می شود و دو درصد باقیمانده در 18 کشور دیگر کشت می شود.
حیات غیب اظهار کرد: از نظر توزیع جغرافیایی تولید این محصولات، در قاره آمریکا 87 درصد، آفریقا دو درصد و آسیا 11 درصد محصولات تراریخته کشت می شود.
وی به تعداد کشاورزانی که محصولات تراریخته کشت می کنند اشاره کرد و گفت: تا سال 2015 حدود 18 میلیون کشاورز محصوا تراریخته تولید می کردند، بر اساس اعلام فائو ( سازمان جهانی خواربار ) 570 میلیون مزرعه در دنیا وجود دارد که غذای انسان ها را تامین می کند، با فرض این که در هر مزرعه یک نفر مشغول به کار باشد تعداد کشاورزان جهان 570 میلیون نفر می شود که با این حساب، حدود 3 درصد کشاورزان در دنیا محصول تراریخته می کارند؛ البته به نظر می رسد خطرات احتمالی رغبت به این محصولات را کم کرده است.
وی به قوانین موجود در زمینه محصولات تراریخته اشاره کرد و گفت: پروتکل کارتاهنا در بعد بین المللی و قانون ملی ایمنی زیستی که در کشور ما به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است، لازم الاجرا هستند، البته پروتکل 'ناگویا' هم هست که هنوز در ایران به تصویب نرسیده است.
*قانون برچسب گذاری
حیات غیب به قانون برچسب گذاری این محصولات اشاره کرد و افزود: شهریور 94 آیین نامه برچسب گذاری این محصولات از سوی شورای ملی ایمنی زیستی تصویب و اجرای آن 14 اسفندماه 94 آغاز شد، در عین حال دستگاه های عضو این شورا مانند سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی باید یک سری دستورالعمل ها را تهیه می کردند که این کار به ترتیب در سال های 95 و 93 در این دستگاه ها انجام شد.
وی تاکید کرد: باید با سرعت و دقت بیشتری قوانین را اجرا کنیم، ایران در سال 2000 پروتکل کارتاهنا را پذیرفت اما قانون برچسب گذاری روی این محصولات 16 سال بعد آغاز شد.
مدیر و هماهنگ کننده پروژه توانمند سازی ایمنی زیستی گفت: محصولاتی مانند گوشت، تخم مرغ، شیر و فرآورده های آن و عسل نیازی به برچسب گذاری ندارند، چون جزو محصولات تراریخته محسوب نمی شوند، در واقع گاوی که از ذرت تراریخته خورده باشد، گوشت و یا شیر آن تراریخته نیست چون بدن حیوان با انجام فعل و انفعالات شیمیایی ماهیت را تغییر می دهد اما اگر با همان ذرت پفک درست شود، محصول نهایی نیز تراریخته است.
وی افزود: 65 کشور این محصولات را برچسب گذاری می کنند که برخی سختگیرانه و برخی راحت تر برخورد می کنند، در امریکا تا 2016 برچسب گذاری ممنوع بود اما از آخر این سال برچسب گذاری الکترونیکی ایجاد شد که با تلفن همراه می توان برچسب روی محصول را تشخیص داد.
وی تاکید کرد: این در حالی است که ما 16 سال مصرف کننده بودیم و برچسب گذاری را تازه آغاز کرده ایم آن هم فقط روی چند روغن در حالی که سویا را در قالب آجیل و حتی گوشت استفاده می کنیم.
وی افزود: قانون ملی ایمنی زیستی کشور ما زیاد قوی نیست، در قانون کارتاهنا کشور وارد کننده این محصولات 270 روز فرصت دارد تا بررسی های لازم را برای دادن پاسخ منفی و مثبت داشته باشد اما در قانون ملی ما این روزها بسیار کمتر است. ( در قانون ایمنی زیستی ما 30 روز است).
حیات غیب تاکید کرد: ما به هیچ عنوان با فناوری مخالف نیستیم به عنوان مثال احتمال سقوط هواپیما وجود دارد بنابراین نباید از این فناوری استفاده کنیم؟ ما فناور ستیز نیستیم بلکه تاکید ما با توجه به مخاطرات احتمالی محصولات تراریخته، بر استفاده ایمن از آنها است، بنابراین از یک سو نباید این مخاطرات سیاه نمایی شود و از سوی دیگر نباید به آن بی توجه بود.
وی اظهار کرد: هیچگاه در دولت های ایران برای بحث ایمنی زیستی ردیف بودجه ای در نظر گرفته نشده است ، نبود بودجه باعث شد اقدامات در این راستا عقب بماند حتی در برنامه ششم توسعه هم بودجه ای برای این بحث دیده نشده است.
حیات غیب گفت: مثلا انتظار داریم وزارت بهداشت آزمایشگاه تشخیص محصولات تراریخته داشته باشد که این کار نیازمند تامین بودجه است، ملاحظات اقتصادی و اجتماعی در کارتاهنا دیده شده اما در قوانین ملی توجهی به آن نمی شود.
وی گفت: از ذرت تاکنون 147 رقم ( ایونت) مختلف تولید شده که هر کدام از آنها نیازمند مدیریت خاص خود است.
*اهمیت بازنگری قوانین
حیات غیب به اهمیت بازنگری قوانین در این زمینه اشاره کرد و افزود: در برزیل که بعد از آمریکا بزرگترین تولید کننده این محصولات است، در سال 2004 و 2005 قانون ایمنی زیستی آن بازنگری و اصلاح شد، در این کشور 11 وزارتخانه و نهاد برای کشت این محصولات نظر می دهند و اگر یک نهاد مخالف و 10 نهاد دیگر موافق باشند، کشت انجام نمی شود.
وی ادامه داد: در قانون کشور برزیل باید مزرعه محصولات تراریخته 100 متر از یک مزرعه معمولی فاصله داشته باشد که این فاصله در آلمان 300 متر است زیرا می خواهند در گرده افشانی محصولات معمولی و تراریخته تداخلی ایجاد نشود.
حیات غیب با تاکید بر انجام مطالعات بالینی برای مصرف محصولات تراریخته گفت: برخی به غلط می گویند چون برزیل این محصولات را تولید می کند و همراه با سایر کشورها مصرف این محصولات هم می باشد، بنابراین دیگر نیازی به مطالعات و آزمایش های بالینی نیست.
وی گفت: امکان تشخیص این محصولات از سال 1385 در کشور ما وجود دارد ، در این سال از آرژانتین حجم زیاد ذرت وارد کشور شد که مورد آزمایش قرار گرفت و مشخص شد تراریخته هستند.
وی افزود: پروتکل کارتاهنا بر استفاده ایمن از این محصولات تاکید دارد ، 3 تا 4 میلیارد نفر در دنیا از این محصولات استفاده می کنند بنابراین باید استفاده از آنها عاقلانه باشد و این حساسیت در دستگاه های متولی ایجاد شود.
حیات غیب اظهار کرد: برخی معتقدند 85 درصد بذرهای تراریخته عقیم است بنابراین کشاورز باید هر سال بذر مورد نباز خود را خریداری کند در حالی که در کشاورزی سنتی، کشاورز بذر مورد نیاز هر سال خود را از محصول خود تامین می کند.
وی گفت: در کارتاهنا بحث جبران خسارت هم دیده شده اما عملا در بخش اجرا توسط دولت ها دیده نمی شود، از این رو پروتکل ناگویا به آن اضافه شد که ایران آن را امضا کرده اما برای تصویب هنوز به مجلس ارسال نشده است، بر اساس این پروتکل هر دولتی باید از کشاورز در مقابل خسارتی که از طرف تراریخته وارد شده است، دفاع کند.
به گفته وی، بر اساس ناگویا، کشاورزان باید هر چهار سال یکبار دور هم جمع شوند و اقدامات خود را ارائه دهند که به اجلاس کاپ ماپ معروف است.
*خطرات تراریخته
حیات غیب به خطرات محصولات تراریخته اشاره کرد و گفت: در برخی موارد گزارش شده که حشرات نسبت به آفات و حتی ژن تغییر یافته هم مقاوم می شوند، در امریکا، از سال 2002 تا 2012 هشت گونه علف هرز نسبت به محصولات مقاوم شدند که موجب افزایش مصرف علف کش می شود، در فاصله سال های 1997 تا 2014 مصرف علف کش گلایفوسیت در امریکا 12 برابر افزایش یافت.
وی ادامه داد: مطالعات در امریکای شمالی نشان می دهد جمعیت زنبور عسل به علت کشت این محصولات به علت عقیم بودن بذر آنها کاهش یافته است ، جمعیت پروانه مونارک در مکزیک نیز کاهش یافته است.
حیات غیب گفت: مطالعه ای در امریکا نشان می دهد محصولات تراریخته به عنوان ریسک فاکتور هستند و می توانند در بروز برخی بیماری ها نقش داشته باشند، از زمان تولید این محصولات تا سال 2012 یک سری بیماری ها مانند اوتیسم، آلزایمر، پارکینسون، سرطان های دستگاه گوارش ، چاقی و دیابت افزایش یافته است در حالی که انتظار می رفت با توجه به پیشرفت علم این بیماری ها کاهش یابد.
وی تاکید کرد: البته این مساله هنوز ثابت نشده و در حد فرضیه است، کشورهای مختلف رفتارهای مختلف در برابر این محصولات نشان دادند، 38 کشور از جمله فرانسه، آلمان، سوییس، هلند، اسکاتلند و ولز کشت این محصول را ممنوع کردند اما تحت شرایط و قوانین سختگیرانه مصرف کننده هستند ، یا کشور الجزایر هم کشت و هم مصرف آنرا ممنوع کرده است، اسپانیا 130 هزار هکتار زمین را به کشت این محصولات اختصاص داده است و پرتغال، شیلی و چک هر کدام زیر دو تا هزار هکتار دارند.
*کشت تراریخته ها در ایران
حیات غیب گفت: در ایران در سال 2005 و 2006 در کتاب مرجع بیوتکنولوژی آمده بود که ایران در یک میلیون و 200 هزار هکتار زمین این محصولات را کشت می کند که در آن زمان تکذیب شد ، بعد از آن دیگر آماری منتشر نشد.
وی تاکید کرد: در قانون ایمنی زیستی آمده که کشت این محصولات باید در حد پژوهش و تحقیقات باشد، هدف ما این است که بتوانیم شرایط مناسب را برای استفاده از یک فناوری پیشرفته در کشور ایجاد کنیم.
همچنین شهاب الدین منتظمی مسوول دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی به قانون ایمنی زیستی در کشور اشاره کرد و گفت: ماهیت شکل گیری قانون ایمنی زیستی بر نظام مند و قانونمند کردن تولید و یا واردات محصولات تراریخته استوار است.
وی افزود: با توجه به اهمیت سلامت محصولات تراریخته، آنطور که باید به این قانون توجه نشده است که این مساله باید مورد توجه مسوولان و تصمیم گیران قرار گیرد.
منتظمی با اشاره به اینکه برخی می گویند سازمان حفاظت محیط زیست با واردات و تولیدات محصولات تراریخته به طور کلی مخالف است، گفت: این سازمان با ماهیت این فناوری مخالف نیست بلکه تاکید سازمان بر رعایت قانون و انجام کارها در چارچوب ضوابط تعیین شده است تا در آینده مشکلی پیش نیاید.
وی در پاسخ به سوال ایرنا درباره تصویب نشدن تولید و واردات محصولات تراریخته در مجلس شورای اسلامی گفت: این موضوع جزو برنامه های کمیسیون تخصصی است و باید به صحن مجلس برود، البته هنوز اخباری در این مورد در دستور کار دبیرخانه قرار نگرفته است اما به هر حال هر آنچه مجلس تصویب کند و به صحن علنی برود و ابلاغ شود ما مطیع هستیم و در چارچوب دستگاه دولتی ملزم به اجرای آن هستیم.
وی به فرصت داده شده به کشورها در کنوانسیون کارتاهنا برای واردات و یا عدم واردات اظهار کرد: در این پروتکل 270 روز مهلت برای جوابگویی از سوی کشور وارد کننده به کشور صادر کننده داده شد اما در قانون ملی ایمنی زیستی ما این فرصت 30 روزه است.
وی تاکید کرد: در واقع پروتکل جای بازی گذاشته است که کشور وارد کننده از نظر ارزیابی مخاطرات 270 روز فرصت دارد که جواب آری یا خیر به کشور صادر کننده بدهد و حتی اگر بعد از این مدت جواب منفی بود، هیچ حق ادعایی بر کشور صادر کننده وارد نیست در حالی که بر اساس قانون ایمنی زیستی ما، کشور باید در مدت یک ماه جواب بدهد مگر این که مکتوب اعلام کند دلیل مخالفت چیست؛ مثلا دستگاه ارزیابی کننده اعلام کند که مدارک ناقص است که در این صورت فرصتی گرفته می شود.
منتظمی گفت:با این حال، برخی دستگاه ها در دستورالعمل های داخلی خود کارهایی انجام دادند، مثلا اقدام خوبی را وزارت بهداشت در مرحله اول انجام داد این است که نظارت و سخت گیری هایی که در بحث روغن های خوراکی دارد، آنالیزها را انجام می دهد، حداقل قدم های اول برداشته شده است اما انتظار داریم دامنه محصولاتی که توسط انسان استفاده می شود حداقل اطلاع رسانی صحیح انجام شود تا فرد مطلع باشد از چه محصولاتی استفاده می کند.
وی تاکید کرد: سازمان محیط زیست دنبال محصول ایمن در چارچوب قانون است، یعنی اگر فردی ادعا کند محصول ایمن دارد محیط زیست قطعا آنرا نمی پذیرد محیط زیست می گوید باید مستندات و مدارک خود را طبق ضوابط ارائه دهد.
علمی 9014**
خبرنگار: کیمیا عبدالله پور*انتشار: زهره مختشمی پور

اطلاعات تکميلي

خواندن 1242 دفعه
خبرنگاران کتاب

آخرین‌ها از خبرنگاران کتاب