از دارالفنون تا کنفرانس امنیتی تهران

** 170 سال تاسیس مدرسه دارالفنون و قتل امیرکبیر
همایش ملی «170 سال تاسیس مدرسه دارالفنون و قتل امیرکبیر» به همت پژوهشکده اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی و با مشارکت پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران و سرای ایران‌شناسی در ساختمان آرشیو ملی در دو نشست تخصصی و با حضور هشت سخنران برگزار شد.

«مجید تفرشی» پژوهشگر تاریخ معاصر و کارشناس اسناد آرشیوهای انگلیس با موضوع «اسناد دارالفنون در آرشیو بریتانیا» به دسته‌بندی اسناد مربوط به امیرکبیر در آرشیوهای متعدد بریتانیا پرداخت. او در بخشی از سخنان خود گفت: «اسنادی مرتبط با امیرکبیر در پنج دوره در آرشیو بریتانیا موجود است هرچند کتابخانه‌های کمبریج و آکسفورد هم دارای مدارکی دراین‌باره هستند». در آرشیو بریتانیا سند های مختلف نظیر اسناد وزارت امورخارجه، امور نظامی و امنیتی، پارلمانی و جنگ نگهداری می‌شود.

«محمدرضا سحاب» رییس موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب و فرزند «عباس سحاب» سخنرانی خود را به «آموزش کارتوگرافی در دارالفنون» اختصاص داد. ازنظر او آموزش کارتوگرافی، نقشه‌نگاری و جغرافیای جدید در دارالفنون به خواب غفلت 300 ساله ایرانیان در این زمینه علمی پایان داد. سحاب در پایان سخنان خود گفت: آموزش کارتوگرافی در دارالفنونبه تأسیس چند نهاد دیگر ازجمله سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح منجر شد و در حقیقت اگر دارالفنون نبود ما نیز مانند بیشتر کشورهای همسایه خود همچنان به نقشه ‌ها و نقشه ‌نگاری غربیان وابسته بودیم؛ چنانکه هنوز نیز در بسیاری از کشورهای همسایه ما مؤسسه جغرافیایی مستقل یا ملی وجود ندارد.
همچنین «جمشید کیانفر» مصحح متون تاریخی دوران قاجار درباره «کتاب‌های درسی دارالفنون» و از جمله نخستین کتاب‌های آموزش فیزیک نوین سخن گفت. او در بخشی از سخنانش به این مطلب اشاره کرد که ناصرالدین ‌شاه علیرغم اینکه دستور قتل امیرکبیر را صادر کرده بود، اما هیچ گاه به ‌اصطلاح رشته های او را پنبه نکرد و معاش و هزینه ‌های معلمان دارالفنون را به نحوی تأمین اعتبار می کرد. این به معنی تداوم اندیشه امیرکبیر در سیاست تربیت دانشجویان ایرانی به دست معلمان فرنگی به جای اعزام دانشجو به فرنگ بود.

**داعش و جوانان اروپا
نشست علمی «داعش و جوانان اروپا» از سلسله سخنرانی‌های تخصصی گروه جریان های فکری جهان اسلام، به همت پژوهشکده تاریخ اسلام با سخنرانی «علیرضا مجیدی» پژوهشگر مستقل و کارشناس ارشد تحولات منطقه «یاسر قزوینی» عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران و با حضور استادان و دانشجویان برگزار شد. این دو سخنران در این نشست به بررسی ریشه های شکل گیری و ویژگی های گروه تروریستی داعش پرداختند و بر این باور بودند که جامعه شناسان غربی باید بررسی کنند که چرا عده ای از جوانان آنها جذب گروه تروریستی داعش می شوند.

قزوینی در سخنان خود گفت: نخست ما با چند پرسش روبه رو هستیم و این دغدغه ای به شمار می رود که پژوهشگران غربی را به خودش مشغول کرده است! چگونه یک تعداد از جوانان از دل فرهنگ غرب با طبقات مختلف اجتماعی، ناگهان جذب گروه‌هایی می‌شوند و تمام تلاش خود را مبذول می‌کنند که به طرف بیابان‌های سوریه و عراق بیایند و در آنجا خودشان را به خطر بیندازند و یا اینکه عملیات انتحاری انجام بدهند و خودشان را به کشتن بدهند؟

این استاد دانشگاه در ادامه بیان داشت: «مارتین رز» تحقیقی انجام داد که چه افرادی در این گروه‌ها عضو می‌شوند؟ بیشتر کسانی هستند که علوم دقیقه می‌خوانند و در میان آنها کسانی که علوم انسانی خوانده باشند بسیار کم است و این که تحصیل بالایی دارند و تحقیق ها نشان داده که خیلی از آنها کارشناسی ارشد و بالاتر دارند.

وقتی آمار گرفتند دیدند که گرایش این گروه‌ها، یعنی کسانی که علوم دقیقه خواندند بیشتر از کسانی است که علوم انسانی خوانده‌اند. پاسخی که این گروه‌ها ارایه می‌دهند خیلی جذاب است برای ذهن مطلق. علوم انسانی خوان، ذهن تفسیری دارد و ذهنش مطلق نمی‌شود. علوم دقیقه خوان به دنبال جواب سر راست می‌گردد. کافر کیست؟ مسلمان کیست؟ دارالاسلام کجاست؟ دارالحرب کجاست؟ چه کسی به بهشت می ‌رود؟ چه کسی به جهنم می رود؟ مساله این است که بیشتر این افرادی که جذب شدند نسل دوم و بیشتر نسل سوم مهاجرانی هستند که به اروپا می‌آیند و ۲۰ تا ۲۵ درصد از کسانی که تازه مسلمان شدند جذب این گروه ها می شوند و این را در فیلم های مستند و گزارش ‌های مختلف می‌توان مشاهده کرد.

مجیدی در سخنان خود با اشاره به ریشه های شکل گیری داعش گفت: صدام حسین از 1993 میلادی رویکردهای دینی پر رنگی دارد. این باعث شد بخشی از حزب بعث عراق دیندار شود. بعثی ‌های بعد از تجربه حکومت داری به سمت دین مداری پیش رفتند. این ها بعد از سرکوب ‌های عاطفی و هویتی و بعد از حمله آمریکا پتانسیل این را دارا بودند که جذب یک گروه سلفی شوند. داعش بهترین فرصت را از این بابت داشت. بخشی از سران داعش مانند «ابوبکر العراقی» که نقش بسیار مهمی در اندیشه نظامی داعش داشت، فرد خشنی که از لحاظ نظامی برجستگی خاصی داشت و عقبه این فرد، بعثی بود. تفاوتی که پیدا می‌کرد با بقیه دارالاسلام و دارالکفری ها این بود که بعثی ها تجربه حکومت ‌داری جدی دارند. طالبان از لحاظ فکری خیلی با اینها فاصله دارند اما وقتی مرگ «ملا عمر» اعلام شد «احرارالشام» عزای رسمی اعلام کرد چون آنها هیچ تجربه حکومت داری دیگری ندارند که بخواهند از آن دفاع کنند. داعش از لحاظ حکومت داری خیلی قوی بود. بخش زیادی از تبلیغات داعش، خدمات معیشتی است.

** تحلیلی بر سیاست خارجی آمریکا در دوره ترامپ
دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه نشستی را با موضوع بررسی «سیاست خارجی آمریکا در دوره ترامپ» برگزار کرد.
«محسن روحی صفت» دیپلمات وزارت امور خارجه در ابتدای این نشست با اشاره به ابهام هایی که در شخصیت و سیاست ترامپ وجود دارد، شناخت و پیش بینی سیاست خارجی آمریکا در آینده را یک ضرورت دانست.
«علیرضا میریوسفی» رییس گروه مطالعات خاورمیانه دفتر مطالعات بین المللی وزارت امور خارجه در سخنرانی خود با استفاده از چارچوب نظری «ساختار- کارگزار» در نظریه «سازه انگاری» به بررسی سناریوهای پیش روی سیاست خارجی آمریکا پرداخت. رییس گروه مطالعات خاورمیانه در ابتدای سخنانش گفت: اختلاف نظر شدیدی در مورد بحث ساختار- کارگزار مطرح است. اینکه آیا کارگزاران همه برنامه ها را چیده اند و ترامپ طی برنامه ای مشخص و همراهانی مشخص زمام امور را در دست می گیرد یا سیاست خارجی واشنگتن در یک فرایند و در یک زد و خورد یا چیزی که در آمریکا به آن سیاست بروکراتیک می گویند شکل خواهد گرفت. این اختلافی مبنایی است. هر چند به گفته «ساسان شاه ویسی» کارشناس اقتصاد بین الملل ترامپ در کتاب ها و نوشته های خود طی 31 سال گذشته، دیدگاه هایش را بر انعطاف در منفعت جویی مبتنی کرده است؛ دیدگاهی که انتظار می رود در سیاست خارجی آینده آمریکا هم پیاده شود.

** جایگاه صلح در نظام آموزش عالی ایرانی اسلامی
نخستین همایش «جایگاه صلح در نظام آموزش عالی ایرانی اسلامی در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
«صادق زیباکلام» عضو هیات علمی دانشگاه تهران به بیان دیدگاه هایش درباره مطالعات صلح پرداخت و سخنان خود را از نامانوس بودن مطالعات صلح برای جامعه ایرانی آغاز کرد.
این استاد دانشگاه در سخنان خود اظهار کرد: مطالعات صلح یک موضوع جدی در حوزه علوم انسانی است. برخی صلح را به معنای نبودن جنگ می دانند اما تعریف درست این است که باید ریشه های خشونت بررسی شود و این که چرا خشونت در سطح جامعه تولید و بازتولید می شود. آیا این امری اجتناب ناپذیر است. از ابتدایی ترین خشونت که در سطح خانواده شکل می گیرد تا خشونت های جنسی، نژادی و ... آن چیزی که به نام مطالعات صلح مطرح شده در حقیقت ریشه یابی استفاده از خشونت در حیطه روابط اجتماعی است.
زیبا کلام افزود: یکی از پیش شرط ها و پیش نیازهای ایده جنگ عادلانه این امر محسوب می شود که بحث کاربرد تسلیحات در برابر دشمن باید با حجم نیروی دشمن هماهنگی داشته باشد و همچنین این موضوع اهمیت دارد که تسلیحات نظامی مورد استفاده تا چه میزان غیرنظامیان را در معرض خطر قرار می دهد. بنابر این جنگ عادلانه شرایط دشواری را فراروی ما می گذارد.

**روز علوم اجتماعی
همزمان با بزرگداشت «غلامحسین صدیقی» پدر جامعه شناسی ایران، دانشگاه بوعلی سینا با همکاری انجمن جامعه شناسی ایران و دیگر نهادهای علمی و دانشگاهی، سومین همایش ملی «روز علوم اجتماعی» را با حضور استادان علوم اجتماعی و دانشجویان در دانشگاه همدان برگزار کردند.
«پرویز اجلالی» عضو هیات مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران در سومین همایش ملی روز علوم اجتماعی به مناسبت سالروز بزرگداشت پدر جامعه شناسی ایران غلامحسین صدیقی در دانشگاه بوعلی‌سینا، با بیان اینکه شش ویژگی‌ علم اجتماعی را برای جامعه امروز مفید می‌کند، عنوان کرد: غیرایدئولوژیک بودن، غیرترجمه ای بودن، تاریخی بودن، ارجحیت تعمیق کیفی بر گسترش کمی، دارا بودن عنصر روشنفکری و حرفه‌مند بودن و مطرح کردن مسایل مهم و بیان آن به زبان علمی از ویژگیی هایی است که مفید بودن علم اجتماعی برای جامعه را مشخص می‌کند.
وی گفت: اساس جامعه ‌شناسی نظری است و برای تربیت فیلسوف، جامعه شناس، انسان ‌شناس، فیزیکدان و نخبه باید سرعت تولید فارغ ‌التحصیل را کم کرده و به تنوع دروس درون رشته ای بپردازیم.

«عباس محمدی‌اصل» عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به جامع‌العلوم بودن شخصیت دکتر صدیقی تصریح کرد: صدیقی در شرایطی که نوسازی آغاز شد، و به عنوان فردی تحصیل کرده و فرهیخته جریان همراه می‌شود. او در همه حوزه‌های ادبی، تربیتی، اخلاقی، اجتماعی و آموزشی مطالعه داشت‌ و معتقد بود بدون برگشت به ریشه های فلسفی، نمی‌توان جامعه‌شناسی را احیا کرد.
«محمدامین قانعی راد» عضو هیات علمی دانشگاه تهران با تأکید بر اهمیت تاریخ در اندیشه دکتر غلامحسین صدیقی، به تأثیر و نقش جامعه‌شناسان در جامعه اشاره و بیان کرد: جامعه شناسی برآمده از جنبش های اجتماعی است و در تاریخ ایران، علی شریعتی به عنوان معلم انقلاب، غلامحسین صدیقی در مقطع سقوط رژیم پهلوی از سوی شاه به عنوان نجات ‌بخش، همگی از جامعه شناسان ایرانی بوده‌اند.
قانعی راد افزود: اگر حس وطن دوستی از جامعه شناسی گرفته شود هیچ چیزی برای گفتن نخواهد داشت چرا که جامعه شناس باید با جامعه ارتباط برقرار کند تا بتواند در بقا، تداوم و بسط امکانات حیات اجتماعی و فرهنگی نقش موثری داشته باشد و برای پیوند با تاریخ و فرهنگ و تمدن با اندیشه جهانی نیز گام بردارد.

**بزرگداشت کاظم معتمدنژاد
مراسم بزرگداشت سومین سالگرد درگذشت «کاظم معتمد نژاد» ÷در علم ارتباطات ایران در 20 آذر 1395 خورشیدی در دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.
«حسین سلیمی» ریس دانشگاه علامه طباطبایی، در مراسم بزرگداشت معتمدنژاد گفت: به زودی در نزدیکی مسجد دانشگاه موزه‌ای برای بزرگداشت از تمام اساتیدی که در قید حیات هستند و گذشتگان این حوزه ساخته می‌شود و یادمان هایی در داخل آن نصب می‌شود تا هویت علمی اساتید پایدار بماند.
سلیمی بیان کرد: امروزه در جامعه بازنمایی واقعیت از خود واقعیت مهم تر به شمار می رود و به همین دلیل بازنمایی عملکردها و پدیده‌ها در فضای رسانه به یکی از مهم‌ترین فعالیت کنشگران رسانه‌ها بدل شده است.
رییس دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: اندیشمندان و محققان این حوزه باید بررسی کنند که چگونه می‌توان نگرش علمی را بر ساخت فضای رسانه‌ای در ایران که بازنمایی واقعیت در آن صورت می‌گیرد، حاکم کرد؟ و چگونه می‌توان بر حاکم شدن اصول اخلاقی در فضای رسانه ای کمک کرد؟ هر چند بسیاری از اساتید و اهالی رسانه اصول اخلاق را می‌شناسند و آن را رعایت می‌کنند، اما به هر حال امکان سوء استفاده در رسانه‌ها از سطح خرد تا کلان وجود دارد.
محمدمهدی فرقانی رییس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی گفت: معتمدنژاد فقط یک مقام علمی و یک استاد علوم ارتباطات در کشور نبود، بلکه معلم اخلاق و پژوهشگر برجسته ارتباطات و ادبیات روزنامه نگاری بود.
او ادامه داد: در حال حاضر ادبیاتی که ما اساتید این حوزه و دانشجویان در مقاله های خود از آن استفاده می کنیم همگی میراث آن بزرگوار است، همچنین بحث های حقوقی که از 1381 خورشیدی در دولت مطرح شد و مباحث حقوق نظام جامع رسانه ای یادگاری پژوهش‌های دکتر معتمدنژاد است. به همین دلیل ما نه تنها معتمدنژاد را به عنوان یک مدرس علم و درس که به عنوان الگوی اخلاق در عرصه علمی هم می شناسیم.

**کنفرانس امنیتی تهران
نخستین کنفرانس امنیتی تهران با موضوع «نظم امنیتی منطقه‌ای در غرب آسیا» و با حضور اندیشمندان فعال در حوزه نظم امنیتی منطقه از کشورهای مختلف با هدف شناخت منطقه و ارایه تحلیل دقیق از آن، تولید و تقویت ادبیات فکر و ایده، مشارکت در تصمیم سازی، موجه سازی - اجماع سازی و آینده پژوهی نظم امنیتی خاورمیانه برگزار شده است.
«جلال دهقانی فیروزآبادی» عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در مراسم افتتاحیه این همایش گفت: این کنفرانس یک روزه با شعار گفت ‌وگو ، اعتماد و همکاری متقابل، امنیت و پیشرفت جمعی برگزار شده است.
«قاسم علیدوستی شهرکی» کارشناس مسایل سیاسی با اشاره به پیشران ها و بازیگران دخیل در نظم منطقه غرب آسیا دو سناریو مبتنی بر غالب شدن محور سعودی-عبری یا محور مقاومت را برای آینده منطقه محتمل دانست و با توضیح اجمالی در مورد آنها تصریح کرد که شرایط حال حاضر خبر از دوران گذار از نظم کهن به نظمی جدید می دهد اما در محیط پرتعارض کنونی با قطعیت نمی توان گفت چه سناریویی پیش خواهد آمد.
«مهدی آهویی» عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بررسی روابط پر تنش این روزهای عربستان و ایران اظهار کرد که این مباحث به یکی از اصلی ترین موضوع های اصلی در میان دانشگاهیان و سیاست گذاران بدل شده و سبب آشکار شدن رقابت های ژئوپلتیکی 2 کشور و پیامدهای آن برای منطقه غرب آسیا شده است.

آهویی در ادامه با اشاره به نقش ایران و عربستان به عنوان 2 قدرت پرنفوذ در منطقه، سهم و نقش تهران و ریاض در تحولات منطقه را تعیین کننده و حیاتی دانست. به اعتقاد وی هر 2 کشور از تنش زدایی معنادار بیش از موضع گیری های تعارض آمیز سود خواهند برد و شکل گیری روابط حسنه بین ایران و عربستان بستر لازم و ضروری را برای ایجاد نظم منطقه ای پایدار و قوی تر غرب آسیا را فراهم خواهد کرد.
علیرضا میریوسفی رییس گروه مطالعات خاورمیانه دفتر مطالعات بین المللی وزارت امور خارجه با بررسی روابط آمریکا و عربستان سعودی و چشم انداز آینده آن معتقد است که روند تحول در روابط دو کشور به طور ویژه بعد از 2003 خورشیدی و نزدیکی حکومت جدید عراق به ایران شروع شد. این روند پس از تحول های2011 خورشیدی و ظهور انقلاب های عربی شتاب بیشتری گرفته است.
به گفته این کارشناس، حمایت ناکافی آمریکا از «حسنی مبارک» رییس جمهوری مصر پیش از خیزش های عربی به همراه شدت گرفتن اختلافات آمریکا و عربستان در بحران سوریه و ورود یکطرفه عربستان به جنگ یمن، اختلاف های ریاض و واشنگتن را تشدید کرده است.

«جهانبخش ایزدی» کارشناس مسایل بین الملل با برشمردن اسلام سیاسی به عنوان یکی از عمده ترین جریان ها و گفتمان های اثرگذار در خیزش های اخیر عربی در منطقه غرب آسیا، رفتار اسلام گرایان را در دو محور اصلی قابل بررسی دانست و بیان داشت؛ نخست افراط گرایی و خشونت با پیدایش جریان های تکفیری جدید مانند داعش و دوم ناتوانی در حفظ قدرت و حاکمیت به وسیله جریان های اصلی و ریشه دار اسلام سیاسی مانند اخوان المسلمین.
وی در ادامه تصریح کرد که برای ترسیم افق امنیتی منطقه غرب آسیا، شناخت مولفه ها، متغیرها، شاخه ها و عناصر مهم و تاثیر گذار، امری ضروری است که بدون در نظر گرفتن نقش و جایگاه گفتمان اسلام سیاسی و جریان های اسلام گرا امکان پذیر نیست.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی** انتشار دهنده: شهربانو جمعه
**پژوهشم**9370**9128**9131
*ایرنا مقاله کانالی برای انعکاس مقاله های اندیشکده ها - پژوهشکده ها - دانشکده ها - مراکز تحقیقاتی و رسانه های ایران وجهان*
Irnaarticle@