گفتگو با رامین رسول‌اُف درباره‌ی تاریخ مطبوعات حقوقی در ایران

از انتشار اولین روزنامه در ایران تحت عنوان کاغذ اخبار، حدود 177 سال می‌گذرد. اما نشریات تخصصی حقوقی تقریباً 144 سال است که در عرصه‌ی روزنامه‌نگاری کشور حضور پیدا کرده‌اند.

تاریخ انتشار مطبوعات حقوقی مقارن است با تشکیلات جدید وزارت عدلیه که توسط میرزا حسین‌خان مشیر‌الدوله قزوینی(سپهسالار اعظم) تأسیس شد. اگرچه قبل از آن در زمان ناصر‌الدین‌شاه، ‌وزارت عدلیه به وجود آمده بود. اما این وزارتخانه نه مکانی داشت و نه بودجه‌ای و نه شعبه‌ای.

در دوران صدارت سپهسالار،‌ کار عدلیه رونق پیدا کرد و عده‌ای به استخدام آن وزارتخانه در آمدند و برای آن‌ها حقوق ماهیانه تعیین شد و غالب شهر‌های کشور صاحب دیوانخانه شدند و مردم نیز برای احقای حق خود به عدلیه مراجعه می‌نمودند.

میرزا حسین‌خان سپهسالار که در تاریخ ایران بعد از امیرکبیر اقدامات اصلاحی او زبازد کلیه محققان است،  سهم بسزایی در ارتقای مطبوعات در زمان خود داشته است. به گونه‌ای که نخستین نشریه حقوقی ایران تحت عنوان «وقایع عدلیه» توسط وی منتشر گردیده است. برخی محققان در این زمینه اعتقاد دارند:

«شاید از همه‌ی آثار دوران میرزا حسین‌خان سپهسالار چیز که بیشتر قابل توجه دوراندیشان بتواند قرار گیرد همان تحول جزئی بود که در کار روزنامه‌نویسی پیش آورد. تغییر شکل روزنامه‌ها، توسعه میدان شمول روزنامه،  چندان که شامل قانون و عدالت و نظام گردد، ایجاد مطبوعات در شهر‌های مهم،‌ اجازه‌ی انتشار روزنامه به زبان‌های خارجی، طرح مطلب راجع به آزادی و حق و قانون و عدالت و وطن‌پرستی، همچون ضربتی ناگهانی بود که بر بنیاد خود‌کامگی و استبداد و حکومت مطلقه‌ی ناصر‌الدین‌شاه فرود می‌آمد. کمک به انتشار روزنامه‌ی اختر که زبان حال اتباع ایرانی مقیم خارج ایران بود و یا نشر متن قانون اساسی عثمانی خوانندگان را با تشکیلات حکومت مشروطه به زبان فارسی آشنا می‌کرد،‌ قدم اساسی دیگری بود که در دوران اقتدار میرزا حسین‌خان برای بیداری فکر خفتگان برداشته شد.»[i]

در یک بررسی اجمالی می‌توان نشانه‌های افکار آزادی‌خواهانه و ملی و قانون‌طلبانه میرزا حسین‌خان را در تمام امور،‌ به ویژه مطبوعات، مشاهده کرد. روزنامه‌ی وقایع عدلیه کو گوئل کهن آن را طلیعه‌ی روزنامه‌نگاری، اصیل و متعهد و ملی در ایران دانسته، تنها موردی بود که در آن زمان از عدالت، حقوق مردم و ضدیت با ستم و تجاوز سخن می‌گفت.

از انتشار نخستین نشریه‌ی حقوقی تا پایان سال 1392 هجری شمسی تعداد 149 نشریه توسط اینجانب شناسایی شده است. در این تحقیق، شماره‌‌‌های اول این نشریات در سه دوره‌ی تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است. دوره‌ی اول از انتشار نخستین نشریه‌ی حقوقی در سال 1249 هجری شمسی تا پایان سال 1299 هجری شمسی می‌باشد که تعداد پنج عنوان نشریه در این دوره منتشر شده است.

دوره‌ی دوم از سال 1300 هجری شمسی تا آغاز اوج‌گیری انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 می‌باشد که در این دوره تعداد 18 عنوان نشریه‌ی حقوقی انتشار یافته است.

بالاخره دوره‌‌ی سوم از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 آغاز و تا پایان سال 1392 ادامه می‌یابد. در این دوره تعداد و شمارگان مطبوعات حقوقی کشور به طور باورنکردنی‌ای افزایش یافته است و بررسی‌ها نشان‌دهنده‌ی آن است که در این دوره حدود 123 نشریه‌ی حقوقی منتشر شده است.

بررسی‌های انجام‌شده، نشان دهنده‌ی آن است که از انبوه نشریات و مطبوعات موجود کشور،‌ تعداد اندک و انگشت‌شماری به مطبوعات حقوقی اختصاصی دارد که هیچگاه در آمار و ارقام اعلامی از سوی مراجعه ذیربط فرهنگی،‌ یادی از آن نمی‌شود و مطبوعات حقوقی موجود نیز اگثراً انتشار آن‌ها به صورت فصلنامه یا ماهنامه بوده است که به دلیل عدم داشتن چتر حمایتی، مدتی منتشر شده و پس از چند صباحی به دلیل مشکلات عدیده، یکی پس از دیگری تعطیل می‌شوند که این امر با عنایت به پیشینه‌ی مطبوعات حقوقی در قبل از انقلاب اسلامی و تعداد کثیر سایر مطبوعات در جامعه‌ی فعلی جای تأمل و تأسف دارد.

درباره‌ی نویسنده

رامین رسول‌اُف متولد سال 1349 در شیراز و دارای مدرک کارشناسی ارشد در رشته‌ی علوم ارتباطات اجتماعی گرایش روزنامه‌نگاری می‌باشد. وی در حال حاضر دانشجوی دکتری رشته‌ی جامعه‌شناسی سیاسی و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم است.

تألیفات او عبارتند از:

• «نخستین‌های تاریخ روزنامه‌نگاری ایران». تهران: انتشارات جامعه‌شناسان،‌ 1389.
• «ارتباطات کاربردی در روابط عمومی». جهرم: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم، 1395.
• «تاریخ مطبوعات حقوقی در ایران»، این کتاب سومین اثر نویسنده می‌باشد که در 702 صفحه و در قطع وزیری توسط انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه‌ی ملی منتشر شده است.

[i] . محمد محیط طباطبایی، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران،‌ تهران،‌ انتشارات بعثت، 1366،‌ صص 51-50.