کتاب ویترین ندارد/نگاه به حوزه نشر باید اقتصادی باشد

از «کتاب» به عنوان یک محصول فرهنگی یاد می شود اما این محصول فرهنگی خود تابع حوزه دیگری به نام «نشر» است.
خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) در روزها اخیر به مناسبت هفته کتاب(24 آبان تا یکم آذر) با برپایی میزدگری با عنوان «چالش ها و مشکلات حوزه نشر» میزبان مجید غلامی جلیسه میزبان مدیر عامل خانه کتاب، سید عباس حسینی نیک مدیر انتشارات مجد و فرهاد تیموزراده مدیر انتشارات تیمورزاده بود.
هر کدام از این مهمانان در این میزگرد ضمن تبیین مشکلات حوزه نشر، نظرات متفاوتی مطرح کردند.
مجید غلامی جلیسه میزبان مدیر عامل خانه کتاب در این میزگرد، با بیان اینکه در بخش تولید دارای مشکلات فراوانی هستیم، تصریح کرد، میزان تولید کتاب های خوب به نسبت تولید کل بسیار پایین است و یکی از معضلات نشر، انتشار آثار با استاندارد معمول و مطلوب است هر چند از نظر کمی وضعیت خوبی داریم.
سید عباس حسینی نیک مدیر انتشارات مجد نیز با بیان اینکه اکنون کتاب خوب نداریم، خواستار تولید کتاب خوب با تیراژ بالا شد.
فرهاد تیموزراده مدیر انتشارات تیمورزاده نیز بیشترین آفت در حوزه نشر را مشکلات برون سازمانی و آرامش در فضای کسب و کار را مهمترین خواسته ناشران دانست.
مشروح کامل اظهاران مهمانان در میزگرد «چالش ها و مشکلات حوزه نشر» به ذیل است:

** انتشار 84 هزار جلد کتاب در سال 94
مدیر عامل خانه کتاب در این میزگرد گفت: براساس آمار خانه کتاب، 84 هزار جلد کتاب در سال 94 منتشر شده که این رقم قابل توجهی است هرچند طی 10 ساله گذشته شاهد سیر صعودی در این حوزه بوده ایم.
وی با بیان اینکه نشر نیز مانند هر صنعت دیگر دارای مشکلاتی است، به مسائل و چالش های این حوزه در دو بخش تولید و توزیع اشاره کرد و افزود: بر اساس آمار خانه کتاب، 84 هزار جلد کتاب در سال 94 منتشر شده که رقم بالایی است، هرچند همه ساله شاهد این میزان رشد در انتشار کتاب هستیم بطوری که طی 10 سال گذشته سیر صعودی را در این حوزه شاهد بودیم.
وی با بیان اینکه شمارگان کتاب نیز در کل افزایش یافته است، ادامه داد: در بخش تولید دارای مشکلات فراوانی هستیم، میزان تولید کتاب های خوب به نسبت تولید کل بسیار پایین است و یکی از معضلات نشر، انتشار آثار با استاندارد معمول و مطلوب است هرچنداز نظر کمی وضعیت خوبی داریم.

** 50 درصد آثار تولیدی در بخش کودک و نوجوان ترجمه است
دبیر هفته کتاب اضافه کرد: امروز دغدغه میزان انتشار عناوین و شمارگان نیست بلکه دغدغه در بخش تولید کیفیت آثار است، تقریبا 50 درصد آثاری که اکنون در حوزه کودک و نوجوان منتشر می شود ترجمه است در حالیکه می توانیم در این عرصه تولید داشته باشیم هرچند این به این معنا نیست که ترجمه چیز بدی است.
وی توضیح داد: میزان آثار ترجمه به نسبت آثار تالیفی رقم قابل توجهی است، در حالیکه در حوزه کودک و نوجوان، صاحب اندیشه و فکر و دارای نویسندگان، تصویرگران خوبی در حوزه بین الملل هستیم و سابقه طولانی هم در این عرصه داریم بنابراین ظرفیت خوبی برای تولید کتاب در این حوزه وجود دارد.
جلیسه افزود: توجه بخش قابل توجهی از انتشاراتی های کودک و نوجوان به ترجمه آثار است، این افراد ترجیح می دهند اثر تجربه شده و بدون آزمون و خطایی را که در کشورهای اروپایی و آمریکایی با اقبال روبرو بوده و نویسنده شناخته شده ای را دارد بدون خرید کپی رایت وارد ایران بکنند.
به گفته وی، این کار نه هزینه تالیف و نه هزینه تصویر پردازی دارد و فقط هزینه ای را برای ترجمه آن باید پرداخت و در نهایت یک کتاب را با هزینه ای کم و تیراژ بالا وارد بازار کرد و نفع اقتصادی برد.
مدیر عامل خانه کتاب گفت: نتیجه این مساله دور شدن از تولید کتاب است که در درازمدت آسیب رسان است، بدان معنا که فرهنگ و ادبیات دینی ما متفاوت است از آنچه در کشورهای اروپایی و آمریکایی تولید می شود که این سبب تهاجم فرهنگی در سن پایین در حوزه کتاب می شود.
وی با اشاره به غفلت سیاستگذاران و برنامه ریزان این حوزه ادامه داد: میزان تولیدات بالاست اما مشکلات از این دست در بحث تولید وجود دارد.
جلیسه با بیان اینکه حجم قابل توجهی از آثار منتشر شده طی دهه گذشته آثار کم کیفیت و عموما کپی هستند، افزود: این کار صرفا به دلیل گرفتن امتیاز و تولید رزومه توسط نویسنده و یا مترجم انجام می شود، این افراد با سرمایه خود این آثار را وارد بازار نشر می کنند؛ آثاری بی کیفیت که روز به روز هم در حال افزایش است.

** کتاب های ناشران دانشگاهی هم استانداردهای لازم را ندارد
به گفته وی، بررسی های خانه کتاب درباره کتاب سال جمهوری اسلامی نشان می دهد، در بهترین حالت طی 10 سال گذشته فقط 2 درصد از مجموع آثاری که منتشر شده از نگاه علمی کتاب سال جمهوری اسلامی به معنای تولید علم و کیفیت محتوا هستند و بقیه از استانداردهای لازم برخوردار نبودند که این رقم عجیب و غریبی است.
دبیر هفته کتاب افزود: حتی ناشران دانشگاهی که سبک و سیاق خود را دارند دارای کتابهای منتشر شده ای هستند که از استاندارد لازم برخوردار نیست، این افراد هم به این ورطه افتاده اند که آفتی جدی محسوب می شود.
وی با بیان اینکه انتشاراتی های معروف هم به جهت مشکلات اقتصادی درگیر چنین بازی هایی شده اند که ضربه زیادی را به بخش تولید می زنند، گفت: وضعیت تولید ما با توجه به اعداد و ارقام خیلی بد نیست، آنچه بیشتر در آن دارای ضعف هستیم بخش توزیع است.
مدیر عامل خانه کتاب افزود: طبق آمار ثبت شده اداره کتاب، بیش از 12 هزار ناشر داریم که فقط حدود پنج هزار ناشر فعال هستند یعنی خیلی از آنها از چرخه نشر بیرون رفته و فعالیتی نمی کنند، همین تعداد سالانه 84 هزار جلد کتاب تولید می کنند.
جلیسه گفت: طبق آمار خانه کتاب، میزان کتاب فروشی ها در کل کشور کمتر از هزار است، پنج هزار تولید کننده داریم ولی هزار توزیع کننده که این تعداد در جغرافیای وسیع کشور فعالیت دارند.
به گفته وی، اگر تولیدات خوب هم وجود داشته باشد ولی عرضه و وسیع نداشته باشیم با مشکل بر می خوریم، اصلی ترین مشکل در ایران بحث توزیع و ویترین کتاب است.
جلیسه تصریح کرد: اگر بحث کیفیت را کنار بگذاریم، کتاب، نویسنده و ناشران خوب کم نداریم اما عمق نفوذ آنها در جغرافیای ایران بسیار پایین است، در بهترین حالت یک ناشر که خود پخش کننده هست و بازار پخش کتاب هم در دست دارد، می تواند کتابهای خود را نهایتا در یکصد کتابفروشی توزیع کند زیرا قدرت، امکانات و دسترسی هایی بیش از این ندارند و برای آنها مقرون به صرفه نیست.
وی با بیان اینکه خدمات کتابفروشی ها اصولا منطبق با استانداردهای جهانی نیست، خاطر نشان کرد: شاید از یکهزار کتابفروشی فقط 10 کتابفروشی دارای استانداردهای لازم از نظر فضا و مساحت باشند زیرا کتابفروش در کتابفروشی خود حداکثر می تواند یکهزار جلد کتاب را جای دهد.
جلیسه با بیان اینکه در بهترین حالت کتابفروشی های 20 هزار جلد کتاب را در خود جای داده اند، گفت: این بدان معناست که این کتابفروشی ها از مساحت زیادی برخوردار نیستند ضمن اینکه خدماتی که در این مکان ها ارائه می شود و نوع چینش هم اصولا استاندارد نیست.
وی تصریح کرد: تعداد کتابفروشی های مخصوص کودک که اختصاصی در این زمینه فعالیت کنند شاید به عدد 10 برسد هرچند هیچیک دارای جذابیت بصری و استانداردهای واقعی نیستند و فضاسازی و شکل و شمائل آنها تطابقی با نوع مراجعه ندارد.
به گفته مدیرعامل خانه کتاب، ویترین های بلند غیر قابل استفاده برای کودکان و یا نبود فضایی برای مطالعه از اشکالات این کتابفروشی هاست.
جلیسه گفت: اگر بخواهیم بر اساس قاعده جهانی که گفته می شود، در صورتی که تقاضا وجود داشته باشد، تولید هم بهتر و کیفی تر می شود، عمل کنیم، اساسا نتوانسته ایم تقاضایی ایجاد کنیم.

** کتاب خوب تولید نمی شود
مدیر مسئول انتشارات مجد نیز در این میزگرد گفت: امروز کتاب خوب نداریم، در این خصوص نیاز است بیشتر فعال شد و کتاب خوب با تیراژ بالا تولید کرد.
سید عباس حسینی نیک با بیان اینکه امروز تیراژ کتاب های تخصصی بویژه دانشگاهی در کشور کمتر از 500 نسخه در سال است، افزود: این عدد در مقایسه با سایر کشورها با توجه به عوامل جمعیتی و سطح علمی عددی ناچیز است که زیاد مهم نیست چون مشتریان خاص خود را دارد اما در حوزه های عمومی تیراژ پایین نشان بدی است.
به گفته حسینی نیک، اکنون زمینه چاپ کتاب دیجیتال در حال گسترش است و دلیل رونق آن هم کاهش چاپ کتاب تخصصی است.
وی افزود: تولید کتاب را به سه دوره تقسیم بندی می کنم، دوره اول، تولید علمی کتاب و زمانی است که نویسنده با توجه به تحصیلات، سابقه فعالیت و تجربه کاری عمری را زحمت کشیده و شب در منزل اثری را تالیف کرده، بنابراین زمان زیادی را صرف این کار کرده که از این حیث جامعه ما به شدت فقیر است.
مدیر انتشارات مجد با بیان اینکه کتاب خوب به شدت کم است، ادامه داد: افرادی برای چاپ کتاب های خود به ما مراجعه می کنند که مدعی نویسندگی هستند، دانشجوی لیسانسی که کتاب نوشته و انتظار چاپ آن را دارد آن هم در حوزه ای که مرتبط با رشته او نیست از این رو دیگر نیازی نیست تا ثابت کنیم این کتاب ها با عناوین مختلف تقلبی هستند.
وی ادامه داد: یکی از دلایل کسادی بازار، کتاب خوب نداشتن است، چون همه کتاب های خوب دارای بازار هستند و همه این را می دانند.
حسینی نیک گفت: نیاز است جایی که مرکز پرورش نویسندگان است مورد حمایت واقع شود، در هیچ جای دنیا حتی کشورهای پیشرفته این طور نیست که نویسندگان بخش آکادمیک و علوم با حق تالیف فعالیت و زندگی کنند، پژوهشگاه هایی در این کشورها حتی در نظام های سرمایه داری وجود دارد که به کمک آمده و از همه دنیا محقق جذب می کنند.

** تربیت نویسنده در همه حوزه ها
وی با بیان اینکه محققان و نویسندگان در این مراکز کمک علمی دریافت می کنند، ادامه داد: دولت به جای ورود به حوزه هایی که نباید باشد، به حوزه هایی وارد شود که همه دولت ها آن را انجام می دهند، باید دولت پژوهشگاه ساخته و نویسنده در حوزه های علوم اجتماعی، حقوق، پزشکی و کودک و نوجوان تربیت کند زیرا اینها همه علم هستند.
این فعال حوزه نشر اضافه کرد: ناشر اولین کسی است که دنبال مولف می رود تا اثر وی را برای چاپ دریافت کند، در حوزه تولید اکنون دارای تعداد کمی ‌انتشاراتی تخصصی هستیم، متاسفانه ناشرانی وجود دارند که همه نوع کتاب از فیزیک تا پزشکی و حقوق منتشر می کند که نمی توان نام ناشر حرفه ای را روی آن گذاشت.
وی با بیان اینکه امروز ناشران در سراسر دنیا در یک حوزه تخصصی کار می کنند، افزود: ناشر موفق خود دارای تحصیلات در رشته ای است که در آن فعالیت دارد، بنابراین می تواند براحتی برای خرید کتاب به خریدار مشاوره دهد.
حسینی نیک با بیان اینکه ناشران تخصصی برای ایجاد تشکیلات تخصصی نیاز به وسایل و ابزارهایی دارند، خاطر نشان کرد: از پنج هزار ناشر موجود، حدود 200 ناشر فقط بطور تقریبی یکصد عنوان کتاب در سال منتشر می کنند، فاصله میان این جماعت تا پنج هزار ناشر را عده ای پر کرده اند که یا کتابفروشی داشته اند و یا شاگرد یک مرکز پخش بوده اند و به اسم خود و خانواده مجوز گرفته و آشفته بازاری را شکل داده اند.
وی با بیان اینکه در حوزه عمومی نیز نیاز به ناشر تخصصی است، توضیح داد: آفت دیگری که در بخش نشر وجود دارد، این است که به نحو حرفه ای به نشر نگاه نمی شود، یعنی ناشران و مدیران مسئول نشر چند شغله هستند، یا استاد دانشگاه بوده و یا مسئولیتی در سازمان ها دارند.
حسینی نیک افزودد: کسی که حرفه ای وارد حوزه نشر شود و شغل اول او ناشر باشد به دنبال فراهم کردن ابزار و مقدمات انتشارات است، بنابراین درآمد خود را صرف توسعه انتشارات می کند.
وی گفت: از آنجا که درآمد این حوزه کم است، بسیاری از ناشران خوب و فعال از این عرصه خارج شده و سراغ سرمایه گذاری در جاهای دیگر می روند چون صرفه اقتصادی در این حوزه نیست.
مدیر انتشارات مجد با بیان اینکه تعداد ناشرانی که هم و غم خود را برای انتشارات گذاشته اند، اندک است، اظهار کرد: این افراد دارای فعالیت حرفه ای در این عرصه هستند.

** همه دوست دارند ناشر باشند نه توزیع کننده
وی گفت: توزیع کتاب مشکل دیگر در حوزه نشر است، به تعداد انگشتان دست شرکت های پخش حرفه ای در کشور داریم که سابقه چند دهه فعالیت در این حوزه دارند و سالم کار می کنند، این افراد خوش حساب هستند.
حسینی نیک افزود: در حوزه وزارت ارشاد و مراکز تصمیم گیری مربوط به حوزه کتاب مثل تشکلات و اتحادیه ها، نگاه به توزیع کتاب سطح پایین است یعنی توزیع را دستکم می گیرند برای همین همه دوست دارند ناشر و نه توزیع کننده باشند.
مدیر انتشارات مجد بخش پخش را بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: نگاهی که از جهت علمی به کتاب در بخش توزیع می شود، اشتباها نگاه فرهنگی و علمی است در حالیکه باید اقتصادی باشد.
وی با بیان اینکه هر کالایی باید مزیت داشته باشد، گفت: کتابهای کپی پیستی فروش نمی روند چون هیچ مزیتی ندارند، هر کالایی باید مرکزیت و بورس داشته باشد که متاسفانه در کشور ما بورسی برای کتاب وجود ندارد.

** گردآوری کتابفروشان در بازار کتاب و رونق این کالای فرهنگی
حسینی نیک اضافه کرد: در مقابل دانشگاه تهران خودبخود بورس کتاب شکل گرفته، در شهرستان ها و مراکز استانها نیز که این صنف دور هم گردآمده اند، به بازار کتاب رونق اقتصادی بخشیده اند، بنابراین فروش هم زیاد است در حالیکه بقیه کتابفروشی ها متفرق هستند و هرکدام در یک بخش شهر فعالیت دارند.
وی پیشنهاد کرد موسسه نمایشگاه های فرهنگی و یا وزارت ارشاد فضایی را به این کار اختصاص داده و همه را در مجموعه ای به نام شهر کتاب جمع کنند و علاوه بر آن تبلیغات هم انجام شود تا دانش آموزان و دانشگاهیان بدانند در چنین مرکزی کتاب مورد نیاز خود را می توانند تهیه کنند.
حسینی نیک با بیان اینکه نمایشگاه های هفتگی در استانها سرمایه زیادی را هدر می دهد، گفت: با تعطیلی یک ساله چنین نمایشگاه هایی می توان بازارچه دائمی کتاب در همه استانها راه اندازی کرد هر چند می توان از ناشران و کتابفروشی ها هم در این زمینه کمک گرفت.

** مشکلات برون سازمانی آفت نشر هستند
مدیر انتشارات تیمور زاده همچنین در این میزگرد بیشترین آفت در حوزه نشر را مشکلات برون سازمانی و آرامش در فضای کسب و کار را مهمترین خواسته ناشران دانست و گفت: به دلیل قوانین دست و پاگیر سازمان تامین اجتماعی، وزارت اقتصاد و دارایی و تفسیرهای سلیقه ای از آن که از مدتها بازنگری اساسی نشده، صنف ناشران دچار استرس و تنش شده زیرا آرامش را از فضای کسب و کار آنها گرفته است.
فرهاد تیمورزاده با بیان اینکه سازمان تامین اجتماعی سازمانی بزرگ و تهدید کننده برای همه صنوف به شمار می رود، به برخی تفسیرهای نادرست از قوانین آن اشاره و اضافه کرد: برخی از دستورات اداری این سازمان خلاف آیین نامه های اجرای و صریح قانون است، بنابراین نیاز به بازنگری برخی از قوانین آن نظیر ماده 50 است.
وی ادامه داد: در صورت رفع این مساله، باقی مشکلات نظیر گرانی کاغذ و تولید و فروش کتاب را خود ناشران می توانند حل و فصل کنند اما با این سازمان کسی نمی تواند کنار آید.
تیمورزاده همچنین پیشنهاد کرد طرح تخصیص کاربری فرهنگی نیز در شورای شهر مورد بازنگری واقع شود.
به گفته وی، تا این طرح به سمتی سوق پیدا نکند که بتوان از املاک و آپارتمان های مسکونی مناسب با هدف توسعه ویترین و کتابفروشی ها بهره برداری کرد، نباید انتظار توسعه مطلوب در این حوزه را داشت، هرچند رد پای تامین اجتماعی نیز در این طرح به چشم خواهد خورد زیرا اگر علاقه مندانی به تأسیس کتابفروشی مبادرت ورزند باز هم با برخوردهای سلیقه ای تأمین اجتماعی از کرده خود پشیمان شده و این کارگاه ها دوام نخواهند آورد.
تیمورزاده اضافه کرد: سازمان تامین اجتماعی و وزارت اقتصاد و دارایی تکالیفی را بر دوش کسانی که خیلی حرفه ای نیستند قرار می دهند که این آفتی دیگر در حوزه نشر است، از این رو باید این تکالیف که با بنیه نشر سازگاری ندارد، برداشته شود.
وی، در بخشی دیگر از سخنانش حلقه اتصال کتابفروشی و ناشر را بخش توزیع دانست که تاکنون برای آن فکری نشده و ادامه داد: اکنون شاهدیم برای واریز یارانه به جیب عده ای دلال تحت عنوان بخش بین الملل ناگهان تصمیم به برگزاری نمایشگاهی به نام پخش و فروش گرفته می شود که فاقد ساز و کار است.
مدیر انتشارات تیمورزاده گفت: تجربه نشان می دهد اگر یک انتشاراتی توانست تا حدی به موفقیت برسد و جای خود را میان مخاطب باز کند و فعالیت نشر خود را انجام دهد، علت آن بوده که توانست مشکل توزیع را نه از طریق توزیع کننده بلکه توسط خود حل کند هرچند به دلیل نوع فعالیت ما در حوزه تخصصی پزشکی ، توانستیم نقاط مربوط به عرضه کتاب را شناسایی کنیم و به هیچ وجه کتابهای تخصصی پزشکی را بوسیله هیچ توزیع کننده ای توزیع نکنیم.
وی گفت: واژه چاپ باید از کنار نشر برداشته شود چون هیچ ارتباطی با هم ندارند، چاپ در خدمت نشر است، نقش انتشاراتی ها مدیریتی و کارگردانی است.
تیمورزاده که فعالیت 25 ساله در این حوزه دارد، همچنین به کمبود فضاهای کتابفروشی و آمارهای کاذب در این حوزه اشاره کرد و گفت: به دلیل استفاده از رانت و شرایط مختلف،‌ برخی اقدام به کتاب سازی می کنند؛ کتابی که با یک عنوان تبدیل به 15 کتاب شده؛ کتابی که وجود خارجی ندارد و با صنعت دیجیتال سه نسخه از آن منتشر شده است.
وی تعداد کتاب های واقعی و منتشر شده در کشور را حدود 20 هزار عنوان دانست.
فراهنگ ** 1880 ** 1071 ** خبرنگار: پروین اروجی ** انتشار دهنده: امید غیاثوند