علامه طباطبایی؛ دانش پژوه و متفکری اسلام شناس

آیت الله سید محمدحسین طباطبایی مشهور به علامه طباطبایی در خانواده ای فرهیخته و علاقه مند به علم و دانش دیده به جهان گشود. سیدمحمدحسین در 5 سالگی، مادر و در 9 سالگی پدرش را از دست داد. او با هدایت و کمک های برادرش سید محمدحسن الهی طباطبایی، قرآن و ادبیات فارسی را در مکتب خانه آموخت.

**دوره تحصیل و دانش اندوزی
سیدمحمد حسین طباطبایی تا شش سالگی به آموزش قرآن و آثاری چون گلستان و بوستان همت گماشت و علاوه بر آموختن ادبیات، فنون خوشنویسی را نزد میرزا علی نقی خطاط فراگرفت. پس از آن به مدرسه طالبیه تبریز رفت و به فراگیری ادبیات عرب، علوم نقلی، فقه و اصول پرداخت و سپس مشغول فراگیری دانش‌های مختلف اسلامی شد.

این اندیشمند بزرگ برای کامل کردن آموخته هایش به همراه برادرش به نجف رفت و در آنجا علومی همچون ریاضی، فقه و اصول، معارف الهیه، اخلاق و فقه الحدیث را نزد استادان بنام فراگرفت. در 1314 خورشیدی به زادگاهش بازگشت و به تالیف و تحقیق پرداخت و در این دوره به نگارش اثر گرانبهای «تفسیرالمیزان» به زبان عربی در 20 جلد همت گماشت. او در 1325 خورشیدی به قم مهاجرت کرد و تا پایان عمر در آن شهر به تدریس، تحقیق و تالیف مشغول شد.

**استادان و شاگردان علامه طباطبایی
علامه طباطبایی از محضر استادانی فرهیخته همچون سید علی قاضی طباطبایی، سید ابوالحسن اصفهانی، سید حسین بادکوبه‌ای، سید ابوالقاسم خوانساری، محمد حسین غروی اصفهانی، میرزا حسین نائینی، مرتضی طالقانی و حجت کوه کمری کسب فیض کرد و بر آموخته هایش افزود.

دانش پژوهان بی شماری نیز توانستند تا از اندوخته ها و آموخته های این فیلسوف بهره ببرند که از آن جمله می توان به سید عزالدین حسینی زنجانی، مرتضی مطهری، عبدالله جوادی آملی، محمد فاضل لنکرانی، حسینعلی منتظری، سید موسی شبیری زنجانی، محمد تقی مصباح یزدی، جعفر سبحانی، غلامحسین ابراهیمی دینانی، حسن حسن زاده آملی، سید محمد حسین حسینی تهرانی، ابراهیم امینی، سید جلال الدین آشتیانی، ناصر مکارم شیرازی، احمد احمدی، سید حسن طاهری خرم‌آبادی، علی قدوسی، محمد محمدی گیلانی، یحیی انصاری شیرازی، سید محمد حسینی بهشتی، محمد مفتح، محمد جواد باهنر، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، حسین نوری همدانی، ابوطالب تجلیل و سید موسی صدر اشاره کرد.

**آثار و تالیف های علامه طباطبایی
این فقیه اندیشمند با نگارش یافته های علمی خویش که با تحقیق و ممارست فراوان به دست آورده بود، بر لوح سفید کاغذ، آثار و کتاب های ارزشمندی را برای دانش پژوهان و مشتاقان علم و معرفت به یادگار گذاشت که برخی از این تالیف ها عبارتند از: تفسیر المیزان، اصول فلسفه و روش رئالیسم، حاشیه بر اسفار صدرالدین شیرازی، سنن النبی (ص)، مصاحبات با استاد کربن، شیعه در اسلام، حاشیه بر کفایه الاصول، رساله در قوه و فعل، رساله در اثبات ذات، رساله در صفات، رساله در افعال، رساله در وسائط، الانسان قبل الدنیا، الانسان فی الدنیا، الانسان بعد الدنیا، رساله در نبوت، رساله در ولایت و رساله در مشتقات.

نوشته های دیگری چون رساله در برهان، رساله در مغالطه، رساله در تحلیل، رساله در ترکیب، رساله در اعتبارات، رساله در نبوت و مقامات، منظومه در رسم خط نستعلیق، علی والفلسفة الالهیه، قرآن در اسلام و رساله در حکومت اسلامی از این عالم فرزانه به یادگار مانده است.
یکی از ارزشمندترین نوشته های علامه طباطبایی «تفسیر المیزان» به شمار می رود، او این کتاب را در 20 جلد به زبان عربی نگاشت و علاوه بر تفسیر آیه ها و بحث‌های لغوی در بخش هایی جداگانه با توجه به موضوع آیه ها بحث های روایی، تاریخی، کلامی، فلسفی، علمی و اجتماعی را نیز پیگیری کرد. این اثر به وسیله سید محمد باقر موسوی همدانی به فارسی ترجمه شده است.

**درگذشت
علامه سید محمدحسین طباطبایی سرانجام پس از عمری پژوهش و خدمت به علم فلسفه و حکمت در ساعت 9 صبح روز یکشنبه 24 آبان 1360 خورشیدی چشم از جهان فروبست و پیکرش فردای آن روز از مسجد امام حسن عسکری(ع) تا صحن حضرت معصومه(ع) تشییع شد. آیت الله سید محمد رضا گلپایگانی بر پیکرش نماز خواند و او را در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپردند.

**علامه طباطبایی از نگاه اندیشمندان و فرهیختگان
- امام خمینی(ره): «آقای طباطبایی مرد بزرگی است و حفظ ایشان با این مقام علمی لازم است.» همچنین ایشان در اوایل انقلاب خطاب به علامه طباطبایی فرموده بودند: «همجواری شما برای ما مغتنم است.»

- آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری: «او مجموعه ای از معارف و فرهنگ اسلام بود؛ فقیه بود؛ حکیم بود؛ آگاه از اندوخته های فلسفی شرق و غرب بود؛ مفسر قرآن بود؛ از علوم اسلامی، یعنی علومی که از اسلام نشات گرفته یا از آن تغذیه کرده است، مطلع بود: از اصول، از کلام، ادبیات، از نجوم و هیات و ریاضیات و از برخی علوم بی نام و نشان دیگر. شخصیت او در لابه لای این دانستنی های بسیار، به کمک ریاضتی مداوم و درازمدت پرورده، صیقل یافته و پرداخته شده بود...این چشمه جوشان و فیاض دانش و عرفان و تقوای اسلامی، در راه تعلیم و تربیت شاگردانی که هر یک در عالم اسلام دانشمندی برجسته اند، توفیقی کم مانند داشته است...»

-آیت الله ابوالقاسم خویی مرجع تقلید و مفسر قرآن: «او (علامه طباطبایی) یک مغز متفکر و انسان فوق العاده قوی و نیرومندی است. ...علامه طباطبایی، خویشتن را قربانی قرآن نمود.»

آیت الله سید محمد هادی میلانی مرجع تقلید: «در عالم تشیّع، کسی به جامعیت آیت الله طباطبائی، یا بی نظیر است یا کم نظیر.»

-محمد جواد مغنیه نویسنده معروف لبنان: «...از وقتی که المیزان بدست من رسیده است، کتابخانه من تعطیل شده و پیوسته روی میز مطالعه من کتاب المیزان «علامه طباطبایی» قرار دارد.»

- آیت اللّه ابراهیم امینی نجف آبادی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: علامه طباطبایی(رحمت الله علیه) چشمه جوشانی بود که در صحنه روحانیت شیعه جاری شد و تشنگان حقیقت را سیراب کرد. او آفتاب درخشانی بود که در آسمان اسلام طلوع کرد و تیرگی‌های شُبَهات و اوهام را برطرف کرد و به حق باید ایشان را بزرگترین افتخار حوزه علمیه قم، بلکه بزرگترین شخصیت علمی جهان اسلام در این عصر شمرد که در احیای تفکر اسلامی صحیح و مبارزه با انحرافات و بدعت‌ها و شناساندن اسلام راستین که در مکتب اهل بیت(ع) تبلور یافته است، تأثیر فوق‌العاده داشت. همین بس که اغلب رجال سیاسی، علمی و روحانی امروز کشور و گردانندگان چرخ انقلاب اسلامی از شاگردان بی واسطه یا با واسطه اویند.
- آیت الله سیدمحمدحسین طهرانی شاگرد علامه طباطبایی: آیت الله حجت تصمیم به توسعه مدرسه حجتیه قم گرفت. زمین‌هایی را خرید و در پی آن بود که نقشه مناسبی برای مدرسه تهیّه کند تا طرح جامع‌اش را اجرا کند. مهندسان نقشه‌های متعددی کشیدند ولی ایشان نپسندید. سرانجام شنیدیم سیدی از تبریز آمده و نقشه‌ای رسم کرده که مورد پسند آیت الله حجت واقع شده است. همچنین شنیدیم این سید در ریاضیات و فلسفه استاد است و درس فلسفه‌ای شروع کرده است. بسیار مشتاق زیارت ایشان بودیم تا اینکه روزی یکی از دوستان آمد و گفت آقای قاضی از زیارت مشهد برگشته، بیاید به دیدنش برویم. چون به منزل‌شان وارد شدیم، متوجه شدیم آن مرد معروف و آن فیلسوف و ریاضی‌دان همان سیدی است که ما هر روز او را در کوچه می‌دیدیدم و از بس ساده زیست و بی‌آلایش بود، حتی احتمال نمی‌دادیم اهل علم باشد، چه رسد به اینکه فیلسوف و دانشمند باشد.

- آیت اللّه مرتضی مطهری شاگرد علامه: علامه طباطبایی، چند نظریه در فلسفه دارند؛ نظریاتی در سطح جهانی که شاید 50 تا 60 سال دیگر ارزش اینها روشن بشود ولی خود ما قدر خودمان را نمی‌دانیم. ایشان در وصف تفسیر المیزان می‌گوید: تفسیر المیزان همه‌اش با فکر نوشته نشد، من معتقدم که بسیاری از این مطالب از الهامات غیبی است. کمتر مشکلی در مسائل اسلامی و دینی برایم پیش آمده که کلید حل آن را در المیزان نیابم.

خبرنگار: مهسا شریفی**انتشاردهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**2059**9131
*ایرنا مقاله کانالی برای انعکاس مقاله های اندیشکده ها - پژوهشکده ها - دانشکده ها - مراکز تحقیقاتی و رسانه های ایران و جهان*
Irnaarticle@