فهرست ها، دیجیتال سازی و ارائه خدمات بخش خطی کتابخانه مجلس

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی یکی از برنامه های کتابخانه مجلس در نمایشگاه کتاب، برگزاری نشست هایی در غرفه کتابخانه با حضور مدیران و کارشناسان کتابخانه است. در همین راستا سهراب یکه زارع مدیر بخش خطی کتابخانه مجلس امروز چهارشنبه 23 اردیبهشت ماه در غرفه کتابخانه حضور یافته و در خصوص فهرست ها، دیجیتال سازی و ارائه خدمات بخش خطی کتابخانه مجلس به ارائه توضیحات پرداختند.

آقای یکه زارع تا حدودی کتابخانه مجلس و بخش خطی آن شناسانده شده است و کم و بیش افراد با آن آشنایی دارند؛ لذا هم اکنون برای ما توضیح کوتاهی در باره این بخش بفرمایید.

کتابخانه مجلس و گنجینه بخش خطی آن یکی از بزرگترین میراث عظیم دانش بشری و تراثیات اسلام است و در این بخش 26 هزار نسخه خطی نگهداری می شود. قدیمی ترین نسخه خطی کتابخانه مجلس قرآن کتابت شده به تاریخ 353 هجری قمری است. نسخه نفیس دیگر مجلس التفهیم لأوائل صناعه التنجیم است اثر ابوریحان بیرونی که در سال 938 قمری کتابت شده است و این نسخه در برنامه حافظه جهانی کمیته ملی یونسکو ثبت شده است. نسخه دیگر سفینه تبریز مربوط به قرن هشتم است که این نسخه نیز در برنامه حافظه جهانی ثبت شده است. کتابخانه مجلس نسخه های نفیس و منحصر به فرد فراوانی دارد که به علت کمبود وقت اینجا نمی توان یک به یک این نسخه ها را معرفی کرد.

بخش خطی کتابخانه مجلس هم اکنون دارای سه بخش فراهم آوری، فهرستنویسی و ارائه اطلاعات می باشد. در بخش فراهم آوری نسخ شورای قیمت گذاری نسخ را داریم که این شورا متشکل از جمعی کارشناسان نسخ خطی در داخل و خارج از کتابخانه است که به امر ارزیابی و قیمت گذاری نسخه ها با نهایت دقت می پردازند.

وضعیت نسخه های خطی مجلس از لحاظ خریداری و اهدایی چگونه است؟

بیش از 21500 نسخه خطی مجلس در طول تاریخ کتابخانه خریداری شده است. همچنین سه هزار نسخه خطی دیگر از سوی افراد مختلف به کتابخانه اهدا شده است که از میان این مجموعه ها می توان به مجموعه اهدایی طباطبایی، کریم زاده تبریزی، خوئی و ... اشاره کرد.

شایان ذکر است که مجموعه خطی کتابخانه سنای سابق پس از انحلال مجلس سنا به بخش خطی کتابخانه منتقل شد و هم اکنون 1620 نسخه خطی سنا در بخش خطی نگهداری می شود. اما آخرین مجموعه اهدایی نسخ خطی کتابخانه مجلس 20 نسخه ای بود که توسط خاندان آیت الله آقا شیخ مرتضی اردکانی اهدا شد.

آقای یکه زارع چه کارهایی برای حفاظت و نگهداری منابع خطی کتابخانه مجلس انجام می شود؟ نسخه ها را پس از مرمت چه مراحلی را میگذرانند تا به دیجیتال سازی می رسند؟

وقتی نسخه های خطی دریافت می شود، چنانکه نیاز به مرمت و آسیب زدایی داشته باشد به بخش مرمت ارسال می شود و توسط کارشناسان مجرب مرمت ترمیم و در صورت نیاز اسید زدایی می شود. بخصوص در سال های اخیر اقدامات برجسته و خوبی در حوزه مرمت نسخ خطی انجام شده است.

مرحله بعد از مرمت انجام کارهای آماده سازی است. الصاق شناسنامه، برچسب شناسایی، تگ های ضد سرقت از کارهایی است که در این زمان انجام می شود. قابل ذکر است که تگ های ضد سرقتی که به نسخ خطی مجلس الصاق می شود جزو پیشرفته ترین تگ های ضد سرقت است و تا حدود بسیاری امنیت نسخ خطی مجلس از این طریق تأمین شده است.

سپس نسخه ها برای تصویربرداری به دیجیتال سازی رفته و اسکن می شوند. در حال حاضر از میان 26000 نسخه خطی مجلس حدود 24600 نسخه اسکن شده است.

پس باقی نسخه ها؟

باقی نسخه هایی که اسکن نشده است یا قابل اسکن نبوده است به این معنا که در صورتی که کارشناسان به این نتیجه برسند که اسکن باعث آسیب رساندن به نسخ می شود از اسکن آن خودداری می کنند و ابتدا نسخه به بخش مرمت می رود تا برای اسکن آماده شود. یا که نسخه نفیس است؛ نسخه های نفیس را لزوماً بایستی با دستگاه های مخصوص اسکن کرد مانند قرآن مجلس یا کتاب مصحف بهارستان که در حوزه قرآن های نفیس است همگی با دستگاه های مخصوصی اسکن شده اند.

فهرستنویسی نسخ خطی مجلس را هم برایمان توضیح دهید.

از سال 1305 تا 1386 حدود دوازده هزار جلد نسخه خطی در 34 جلد فهرست منتشر شد. از سال 1387 تا 1393 نیز 12800 جلد نسخه خطی در 29 جلد فهرست منتشر شد. در مجموعه تاکنون 52 جلد فهرست منتشر شده است که البته با توجه به اینکه برخی جلدها چند بخش دارند مجموعاً تاکنون 63 جلد فهرست منتشر شده است که این فهرست ها توسط فهرستنگاران مختلفی که همگی از فهرستنویسان برجسته کشور هستند تهیه شده است.

اما کار هم دیگری که در این زمینه صورت گرفته است بازچاپ فهرست هاست. بازچاپ فهرست ها کار مهمی است که توسط بخش خطی صورت می گیرد و انتشار بازچاپ نسخه های خطی در دستور کار بخش خطی قرار دارد.

دلیل انتشار بازچاپ ها چیست؟

با توجه به اینکه تعداد زیادی از فهرست ها در قدیم منتشر شده است و نایاب است و همچنین در برخی فهرست های منتشر شده اشکالات و اشتباهات چاپی، علمی و محتوایی دیده می شد و با گذشت زمان و انتشار فهرست های جدید و ایجاد بانکهای اطلاعاتی نسخ خطی اطلاعات جدیدی در باره برخی نسخ خطی به دست آمده است و بسیاری از مجهولات نسخ خطی معلوم شده است لذا لازم بود که فهرست های کتابخانه مجلس که پیش از این منتشر شده بود با شکل و شمایل و ویرایش جدید منتشر شود. این بازنگری در فهرست ها توسط کارشناسان بخش خطی انجام می شود و تاکنون حدود 20 جلد از فهرست های نسخ خطی کتابخانه مجلس در قالب 9 جلد منتشر شده است و انشالله در آینده نیز سایر مجلدات منتشر خواهد شد.

نحوه دسترسی به اطلاعات این فهرست ها چگونه است؟ نحوه سرویس دهی به مراجعین به چه نحوی است؟

فهرست ها بعد از انتشار همگی در برنامه جامع کتابخانه به اسم آذرسا ورود اطلاعات شده و قابل جستجو می باشد. مراجعین ما دو دسته هستند یا حضوری مستقیم به کتابخانه می آیند و یا غیر حضوری از طریق ایمیل و فاکس و تلفن با ما در ارتباط هستند.

مراجعینی که به صورت حضوری به کتابخانه می آیند می توانند از فهرست ها و منابع بخش خطی استفاده کنند یا می توانند از کارشناسان این بخش در خصوص دریافت و ارائه نسخه ها مشاوره بگیرند.

سخن پایانی...

در انتها لازم است از زحمات مسئولین محترم کتابخانه، معاونت فنی، کلیه کارکنان بخش خطی کتابخانه، همکاران بخش مرمت، سازماندهی و دیجیتال سازی تشکر و قدردانی نمایم. امیدواریم با حمایت مسئولین محترم بودجه لازم جهت خریداری نسخ خطی و منابع نفیس و کمیاب تأمین شود تا این ذخائر علمی و دانش بشری و میراث کشورمان در داخل کشور حفظ شود. انشالله