نقش تشکل های صنفی در توسعه نشر

«محمدرضا توکل» نایب رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، «مسعود پایدار» نایب رییس انجمن فرهنگی کتاب دانشگاهی و از اعضای هیات مدیره اتحادیه ناشران که دبیری این نشست را هم بر عهده داشت، «پروین صدقیان» رییس انجمن صنفی زنان ناشر، «محمدرضا حاتمی» مدیر مسوول انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، «عبدالعظیم فریدون» رییس انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، «کاظم قلم چی» بنیان گذار کانون فرهنگی آموزش در این نشست به سوالاتی که دبیر جلسه در خصوص اهمیت و جایگاه تشکل های صنفی حوزه نشر، آسیب شناسی فعالیت آنها و نوع رابطه تشکل ها با اتحادیه ناشران و کتاب فروشان مطرح کرد، پاسخ دادند.

در ادامه قسمت هایی از سخنرانی این فعالان حوزه ی نشر آمده است.



***اهمیت و جایگاه تشکل های صنفی در حوزه نشر

-توکل: وجود اتحادیه به معنای نفی ضرورت ایجاد تشکل ها نیست؛ به وجود آمدن وگسترش تشکل ها در حوزه های تخصصی و فرهنگی و فعالیت آنها در حوزه هایی که به طور انحصاری در اختیار اتحادیه نیست، اتفاق مبارکی است که موجب ارتقای صنعت نشر خواهد شد.

اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران یک نهاد صنفی قانونی است که حقوق، تکالیف و اختیارات آن در قانون مصوبی در مجلس شورای تعیین شده است. انتخابات این اتحادیه زیرنظر وزارت صنعت، معدن و تجارت برگزار می شود و بر همین اساس به عنوان بخشی از بدنه ی اجرایی کشور دیده می شود.

حوزه ی عمل اتحادیه بر اساس قانون، دفاع از حقوق صنفی اعضا و خدماتی است که به صورت تکالیف در قالب پنج کمیسیون آموزش، شکایات، حل اختلاف، فنی و بازرسی تعیین شده است. همه ی واحد صنفی بر اساس قانون باید در این اتحادیه عضو شوند، در غیر این صورت فعالیت آنها غیرقانونی است. این در قانون نوشته شده اما در عمل اجرا نمی شود.

-صدقیان: تشکیل اتحادیه ناشران که به عنوان هسته ی مرکزی برای پیشبرد اهداف ناشران فعالیت می کند به حتم برآمده از خواست ها و نیازهای صنفی این قشر از آحاد جامعه بوده است؛ اتحادیه یی که با تلاش بسیاری از ناشران به این سطح از رشد و بالندگی رسیده است.

وجود تشکل ها را می توان در کنار اتحادیه و به عنوان بازوان نیرومند آن مفید دانست. تشکل ها باید مورد تشویق و ترغیب قرار گیرند تا بتوانند همه ی ناشران را در مجموعه های گوناگون گردآورده و از پراکندگی آنان با توجه به دردسرها و مشکلات تالیف و ترجمه و چاپ و نشر و پخش و توزیع کتاب جلوگیری و به نوعی صنعت نشر را ساماندهی کنند.

اتحادیه باید مسایل کلان نشر را خارج از تنگ نظری و جداسازی صنفی درنظربگیرد و برای همگرایی و همکاری همه ی شاخه های خانواده نشر، گام های اساسی بردارد. توسعه صنعت نشر در گروی همگرایی و همراهی تک تک ناشران و تشکل های نشرحاصل می شود و این محقق نمی شود مگر همگی دست در دست یکدیگر داده و کسانی که با اهداف مخرب سعی در برهم زدن این اتحادیه دارند از میدان به در کند.

-حاتمی: تشکل ها در چارچوب سازمان های مردم نهاد یا سازمان های غیردولتی، حلقه ی واسط میان دولت و ملت هستند و فعالیت ها را از دولت به سمت ملت سوق می دهند. در یک جامعه مدرن وجود و شکل گیری تشکل ها اجتناب ناپذیر است. در تشکل های مردم نهاد اهداف به صورت جمعی تعریف می شود به عبارتی در این تشکل ها افراد به دنبال اهداف شخصی و حتی منافع سازمانی نیستند.

یکی از مهمترین کارکردهای تشکل این است که رقابت ها را به رفاقت ها تبدیل می کند و آمادگی لازم برای انتقال کارها و مسوولیت ها از نظام دولتی به بخش خصوصی را ایجاد می کند، به عبارتی مردم را آماده می کند که کار خودشان را توسط خودشان به انجام برساند.

-فریدون: تفاوت تشکل های صنفی حوزه ی نشر با دیگر تشکل ها در مخاطبان آن است. ضرورت کار و به انجام رساندن وظایف به زمین مانده موجب شکل گیری خودجوش تشکل های حوزه نشر شده است و این اتفاق مبارکی است.

اتحادیه ناشران با تشکل های این حوزه تفاوت های زیادی دارد. اتحادیه از جایگاه قانونی برخوردار است و وظایف، فعالیت ها و انتخاباتش روشن است، اما تشکل ها سازمان های مردم نهادی هستند که توسط مردم تشکیل می شوند.

این تشکل ها در مقابل هم قرار ندارند و فعالیت های هم عرض انجام نمی دهند. تشکل ها باید درکنار هم باشند و فعالیت های همپوشان انجام دهند تا همگی در جهت رشد و ارتقای نشر کشور گام بردارند.

این نخستین سال است که به این شکل گرد هم آمده ایم و قصد داریم صحبت کنیم تا فعالیت هایمان مغایر فعالیت دیگری نباشد و همپوشانی خوبی انجام دهیم تا شاهد رشد و بالندگی نشر باشیم.

قلم چی: تشکل های صنفی ناشران به خاطر اینکه کارشان با نشر فکر و اندیشه و پرورش ذهن سروکار دارد، نسبت به سایر صنف ها از موقعیت خاص، ممتاز و منحصر به فردی برخوردار هستند. در همه جای دنیا چالش های زیادی بر سر راه تشکل های صنفی حوزه ی نشر وجود دارد که برطرف کردن آن ها نیازمند تامل و صبوری بسیار است.

سالم ترین شکل واگذاری مسوولیت ها به بخش خصوصی تشکل ها هستندکه بخاطر مردم نهاد بودن رانت به عنوان معضلی اساسی در کشور در آنها جایی ندارد. تشکل ها می توانند دستاوردهای خوبی نه تنها برای ناشران بلکه برای همه مردم جامعه و اصحاب علم و آگاهی داشته باشند.



***آسیب های در کمین فعالیت تشکل های صنفی نشر

پایدار: در نظام های مردم سالار، تشکل ها به عنوان نهادهای واسط میان دولت و ملت ایفای نقش می کنند. تشکل های مردم نهاد بهترین واسط برای انتقال امور از دولت به ملت و کاهش تصدی گری دولت هستند، اما این انتقال ها مسایل و آسیب های فراوانی به دنبال دارد. ارتباط میان اتحادیه به عنوان مسوول مستقیم صنف نشر و سایر تشکل ها و مسایل درونی هر تشکلی می تواند صنعت نشر را از خود متاثر سازد.

توکل: یکی از آسیب های احتمالی فعالیت تشکل ها در رابطه ی میان آنها بخشی گرایی است. ممکن است برخی تشکل ها منافع بخشی خود را بر منافع صنفی و ملی ترجیح دهند و با ایجاد نیروی گریز از مرکز موجبات واگرایی و ایجاد تنش در رابطه با دیگر تشکل ها را فراهم کنند.تشکل های فرهنگی می توانند به جای تمرکز بر نیازهای صنفی اعضایشان بر نیازهای فرهنگی، حرفه ی و تخصصی در حوزه ی خودشان توجه کنند.

دومین آسیب تداخل در مسوولیت ها است. کارکرد مثبت تشکل ها در گروی تعریف مشخص حوزه های کاری هر یک از آنها است تا دچار تداخل در مسوولیت ها و اتلاف انرژی نشوند. انحصارطلبی از دیگر آسیب هایی است که موجب می شود اتحادیه ها و حتی تشکل های بزرگتر و قدرتمندتر تشکل های کوچکتر را به رسمیت نشناسند و دچار معضل تک صدایی شوند.

از دیگرآسیب هایی که در ارتباط با اقتصاد نشر، فعالیت تشکل ها را تهدید می کند، مساله ی رانت خواری است. دولت در قالب حمایت از اصناف، امتیازهایی را در اختیار تشکل ها قرار می دهد که فضای ناسالم رقابتی و سوء استفاده از آن ممکن است تشکل ها را به سمت رانت خواری سوق دهد. روزمرگی هم آسیب دیگری است که با وجود اینکه با فلسفه ی شکل گیری اصناف منافات دارد، اما در کمین فعالیت های صنفی نشسته است.

ارتباط میان اتحادیه و تشکل ها هم مستعد آسیب های بسیاری است که باید مورد مطالعه و مدیریت درست قرار بگیرد. اگر مشارکت و استفاده از خرد جمعی و چندصدایی را یکی از شاخص های توسعه یافتگی بدانیم، تبلور این شاخص ها در صنف خودمان در به وجود آمدن تشکل ها عملی می شود.

تعدد تشکل ها با اصل وحدت تناقضی ندارد. حفظ وحدت نه به تک صدایی که به مشارکت و تقسیم وظایف درست نیاز دارد. بر همین اساس ضمن اینکه همه ی ما بر محوریت اتحادیه ناشران تهران متفق هستیم، اما این باور با فعالیت تشکل ها منافاتی ندارد. اگر رویکرد ما مشارکت و تقسیم کار باشد می توانیم در کنار هم هم افزایی کنیم و توانایی های صنف را افزایش دهیم. اما این راه دشواری های زیادی دارد.

راهکار عملی این است که باید پس از مطالعات پژوهشی عمیق، میثاق مدونی میان تشکل ها و اتحادیه نوشته شود. گفت و گو و تعامل مستمر و تقویت نهاد نقد و بازرسی هم تاثیر مثبتی در ارتقای این رابطه خواهد داشت.

-فریدون: اتحادیه و تشکل ها به لحاظ ماهوی و قانونی با یکدیگر تفاوت دارند و بر همین مبنا آسیب های متفاوتی متوجه آنها است. اتحادیه جایگاه قانونی و صنفی دارد، اما تشکل ها سازمان های مردم نهاد هستند و این مردم هستند که کارها را پیش می برند. آسیب هایی که آقای توکل ذکر کردند متوجه همه ی نهادها از جمله اتحادیه ها وتشکل ها است و مختص حوزه نشر نیست. باید نگاه عمیق تری به مساله داشته باشیم. باید اتحادیه وتشکل ها با یکدیگر تعامل و گفت و گو داشته باشند تا آسیب ها شناسایی شود. راه جلوگیری از بسیاری از این آسیب ها این است که خودمراقبتی کنیم و مراقب یکدیگر باشیم که المؤمن مرأة المومن. ما به تمرین کار جمعی نیاز داریم تا تجربه کنیم و یاد بگیریم.

مهمترین آسیب در همه ی بخش های کشور سوء مدیریت است که دامن صنعت نشر را هم گرفته است. نگاه مدیریتی است که می تواند یک تشکل را رشد دهد یا آن را ضعیف کند. در انتخاب مدیران دقت کنیم تا آسیب ها را کاهش دهیم.

زمانی نشر توسعه خواهد یافت که تشکل ها و اتحادیه تلاش کنند دوشادوش هم و در کنار هم کار کنند و دچار سلسله مراتب ساختاری رییس و مرئوسی نشوند. با توجه به اینکه تشکل ها یک سیستم اداری نیستند که وظایف مشخص و تعریف شده داشته باشند، فعلا باید اتحادیه و تشکل ها با یکدیگر با حسن نیت گفت و گو داشته باشند و از آسیب های اخلاقی در ارتباطاتشان اجتناب کنند تا بتوانند در بستر زمان به رابطه ی قاعده مندی دست پیدا کنند.

-حاتمی: آسیب های درونی تشکل ها با استفاده از تدوین قوانین تشکیلاتی قابل اجتناب است. به عنوان نمونه ما در تشکل خودمان برای مقابله با آسیب روزمرگی، مقرر کرده ایم که هیچکس نباید بیش از 2 دوره متوالی در هیات مدیره عضو باشد.

در مورد آسیب رابطه ی میان تشکل ها و اتحادیه گفت که ممکن است تشکل های فراگیر به واسطه ی قدرت زیاد خود تشکل های ضعیف تر و دیگران را به رسمیت نشناسند، بنابراین در تعامل با تشکل های دیگر باید مراقب آسیب ها باشیم.

کار اتحادیه و تشکل ها هیچ منافاتی با هم ندارد و این دو نهاد باید به سمت همگرایی و تعامل پیش بروند. مدیریت اتحادیه «دبیر» جمع است و نه «رییس» جمع. به این معنا که تصمیمات مدیر باید برآیند تصمیم جمع یعنی تشکل ها باشد. رابطه ی رییسی در مورد اتحادیه با تشکل ها جواب نمی دهد. همدلی، وفاق و نظرخواهی مداوم کلید موفقیت کار جمعی در حوزه ی نشر است.

-قلم چی: برای اجتناب از آسیب های مرتبط با کار تشکل ها در وحله ی نخست باید بخش های نظارتی را تقویت کنیم چون بسیاری از آسیب ها (مانند رانت خواری) از نبود نظارت قوی و کارآمد ناشی می شود.

دوم اینکه می توان با گفت و گو و تعامل بسیاری از نیروهای گریز از مرکز را کنترل کرد. هیچیک از ما به اندازه ی همه ی ما باهوش نیست. به خرد جمعی احترام بگذاریم.

سوم اینکه جوان سازی مدیران و موروثی نبودن مدیریت در تشکل ها می تواند به آنها پویایی ببخشد و آنها را از دام روزمرگی نجات دهد.

چهارم اینکه تشکل ها و اتحادیه باید در کنار هم قرار گیرند نه در مقابل هم. باید با یکدیگر با تعامل و گفت و گو صنعت نشر را مدیریت کنیم. باید در خصوص نوع رابطه ی اتحادیه با تشکل ها مطالعه یی صورت بگیرد و الگوی مناسبی برای تعامل آنها با یکدیگر تعیین شود. در این زمینه باید هم از الگوهای موفق کشور خودمان بهره بگیریم هم از الگوهای موفق کشورهای دیگر.

*گروه پژوهش و تحلیل خبری

پژوهش**9275**2054