برگزاری نشست کتاب، کتابخانه و کتابداری با تکیه بر بررسی فعالیتهای کتابخانه مجلس

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی یکی از برنامه های کتابخانه مجلس در نمایشگاه کتاب، برگزاری نشست هایی در غرفه کتابخانه با حضور مدیران و کارشناسان کتابخانه است.

در همین راستا روز سه شنبه 22 اردیبهشت ماه نیز از ساعت 10 الی 12 خانم زهرا عبداللهی معاونت فنی کتابخانه، به همراه کارشناسان فهرستنویسی و نشریات خود در نشست کتاب، کتابخانه و کتابداری در حاشیه بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب حضور یافت.

در این نشست عبداللهی با بررسی نقش کتاب و کتابخانه و کتابداری به بررسی فعالیتهای صورت گرفته در کتابخانه مجلس پرداخت.

مشروح سخنان معاون فنی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی به قرار زیر است:

نمایشگاه بین المللی کتاب تهران و جنبه فروشگاهی بودن آن

امسال نمایشگاه کتاب تهران توسط اتحادیه ناشران و کتابفروشان برگزار شد؛ توجه داشته باشید که در سالهای گذشته تمام نمایشگاه های خارج از کشور با هماهنگی این اتحادیه انجام می شود ولیکن در ایران نمایشگاه های خارجی ارزیابی و نقد نمی شود تا بدانیم که این اتحادیه تا چه حد در برگزاری نمایشگاه ها موفق عمل کرده است. از سوی دیگر مردم، ناشران و موسسات به وزارت ارشاد اعتماد خاصی دارند و همه وزارت ارشاد را متولی امر برگزاری نمایشگاه می دانند. امسال برای اتحادیه اولین تجربه برگزاری نمایشگاه کتاب تهران اتفاق افتاده است اما اگر وزارت ارشاد با همکاری اتحادیه این نمایشگاه را برگزار می کرد در واقع اتحادیه به مردم و دیگر مراکز فرهنگی معرفی می شد و سالهای بعد این اتحادیه بهتر می توانست عمل کند. کار فرهنگی آن هم در سطح برگزاری نمایشگاه کتاب بسیار عظیم و بزرگ است.

نمایشگاه کتاب تهران متأسفانه مانند یک فروشگاه است که مردم در میان شلوغی ها می آیند و کتاب می خرند؛ در حالیکه نباید این نمایشگاه تنها جنبه فروشگاهی داشته باشد و متولیان امر می توانستند در کنار برگزاری نمایشگاه کتاب کارگاه های مختلف مرمت، صحافی و کتابت را هم در نمایشگاه برپا  نمایند تا به جذابیت های نمایشگاه افزوده شود. اینکه در کارگاه مرمت و صحافی مراجعین به نمایشگاه بتوانند مراحل چاپ یک اثر را ببینند، یا مراحل صحافی کتاب و اینکه چگونه یک کتاب صحافی می شود و حتی مرمت نسخه های خطی آسیب دیده را از نزدیک ببینید بر جذابیت نمایشگاه می افزود. از سوی دیگر ما شاهد هستیم که بسیاری از کشورهای دیگر، بخصوص کشورهای عربی در نمایشگاه کتاب شرکت کرده اند؛ حضور مرمت کاران بزرگ کشور در این نمایشگاه و ایجاد رابطه با سایر کشورها هم در امر بازاریابی و هم معرفی صنعت مرمت و ترمیم ایران به سایر کشورها بسیار مثمر ثمر بود. لذا می توان در سالهای آینده تمهیدی اندیشید که مکانی هم در کنار عرضه کتابها برای مرمت کاران در نظر گرفته شود و به خصوص مرمت کاران کتابخانه های بزرگ کشور در این مکان ها حضور بیابند و ضمن به اشتراک گذاشتن اطلاعات و تخصصهای خود صنعت مرمت کشور را به سایر کشورها و حتی به مردمانی که به نمایشگاه می آیند معرفی کنند.

در نمایشگاه های بزرگ دنیا مثل نمایشگاه کتاب فرانکفورت نمایشگاه کتاب به هیچ وجه جنبه فروشگاهی ندارد و تنها می توان کتاب را سفارش داد. در این نمایشگاه ها پوئن ها و امتیازاتی برای نویسندگان و محققان در نظر گرفته اند که بتوانند روزهای اول نمایشگاه در کمال آرامش و سکوت کتابهای خود را ببینند و تهیه نمایند و روزهای آخر نیز درب های نمایشگاه به روی همه مردم گشوده می شود.

حضور نویسندگان در غرفه های کتاب

یکی از طرح هایی که در نمایشگاه کتاب می توان اجرایی نمود، دعوت از نویسندگان کتاب ها در غرفه های کتابخانه ها است. مثلا کتابخانه مجلس می تواند از نویسندگان کتابهای خود در سال های گذشته دعوت به عمل آورد تا ضمن حضور در غرفه کتابخانه هر روز یکی از منابع منتشر یافته را معرفی و حتی نقد و تحلیل نمایند. حضور نویسنده ها در غرفه کتابخانه موجب آشنایی مردم با این قشر و حتی جلب توجه آنان می شود و همین امر در افزایش خرید کتاب ها موثر است.

از سوی دیگر نمایشگاه کتاب در ده روز برگزار می شود؛ وزارت ارشاد می تواند به عنوان متولی امر هر روز را به موضوعی نامگذاری کند و همگام با این نامگذاری برنامه های ویژه ای را با حضور متخصصین امر تدارک ببیند. نویسندگان مرتبط با آن موضوع آن روز به نمایشگاه کتاب بیایند، علاقه مندان به آن موضوع در نمایشگاه بتوانند ضمن حضور نویسندگان خود را نیز ملاقات نمایند.

اختصاص مکانی در نمایشگاه برای فروش قانونی نسخ خطی

در کشور ما مکانی برای فروش نسخه های خطی وجود ندارد. هستند بسیاری از مردمی که در خانه های خود نسخ خطی نگهداری می کنند، یا مجموعه دارانی که نسخه های خطی و حتی سنگی و سربی فراوانی دارند ولی مرجعی برای فروش قانونی این نسخه ها نمی شناند. می توان در نمایشگاه کتاب مکانی را برای فروش نسخ خطی، چاپ های سنگی و سربی در نظر گرفت  تا کم کم با برقراری ارتباط با این افراد، خرید و فروش نسخ از حالت به اصطلاح پنهانی خارج شود. ممکن است در سالهای اول برپایی این مکان چندان استقبالی نشود که آن هم به دلیل عدم برقراری اعتماد و ارتباط دو سویه خواهد بود اما مطمئنا به مرور زمان این طرح پاسخ خواهد داد و افراد و مجموعه داران می توانند نسخ خطی و چاپ های کمیاب خود را عرضه نمایند.

در کنار اختصاص این مکان صنفی نیز جهت تقویم و قیمت گذاری نسخ خطی ایجاد شود. توجه کنید که در حال حاضر هیچ مرجعی برای قیمت گذاری نسخ خطی وجود ندارد. ما نباید اجازه بدهیم نسخه های خطی از کشر خارج شوند، اگر این نسخه ها را نتوانیم از مردم یا مجموعه داران بخریم اعراب با چند برابر قیمت این نسخه ها را به کشور خود برده و عملاً میراث مکتوب و کهن کشورمان را از دست داده ایم.

سرانجام نسخه های خطی در روستاها و شهرهای دورافتاده

روزی که فهرست نسخه های خطی (دنا و فنخا) منتشر شد با آنکه آن همه نسخه خطی شناسایی شده بود اما هنوز هم به جرات می توان گفت نسخه های خطی فراوانی در خانه ها و صندوقخانه های روستاییان و شهرهای دور افتاده موجود است که تاکنون شناسایی نشده است و این یک نقص بزرگ و عمده است.

کاری مرحوم خانبابا مشار انجام داد، روستا به روستا رفت و آمد کرد و از مردم می خواست که نسخه های خود را بیاورند تا او فقط نام و نشان آن نسخه ها را مکتوب کند ولی دیگر چنین کاری انجام نشد. اعتماد مردم باید جلب شود. وزارت ارشاد باید این حس اعتماد را به وجود بیاورد؛ به مردم اعلام نماید که نسخه هایتان را بیاورید تا به رایگان فهرستنویسی شود و آن را پس خواهیم داد. فقط از این طریق است که می توان نسخه های خطی کشور را شناسایی و از خطر نابودی نجات داد.

رایزنان فرهنگی و نقش آنان در معرفی نسخ خطی خارج از کشور

یکی از فرصت هایی که هم اکنون در اختیار رایزنان فرهنگی کشور قرار دارد حضور آنان در کشورهای مختلف است. این رایزنان می توانند ضمن شناسایی نسخ موجود در کتابخانه های دیر کشورها فهرستی توصیفی از این نسخ را استخراج کنند. لذا سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی می تواند با انتخاب رایزنانی که به فرهنگ و میراث کشور آشنایی دارند را انتخاب کند و آنان را ملزم کند در طول حضور خود در آن کشور نسخه های خطی فارسی و اسلامی را شناسایی و به صورت مختصر معرفی نمایند.

سرای اهل قلم و موازی کاری ها در عرصه کتابخانه های بزرگ کشور

آنچه که در برگزاری نشست های سرای اهل قلم حائز اهمیت است این است که چه خروجی داشته است؟ نشست ها برگزار می شود و عده ای سخنرانی می کنند اما این نشست ها چه نتایجی و چه دستاوردهایی را در برداشته است؟ این نشست ها باید هدف گذاری شود و مشخص شود که از کجا به کجا می خواهیم برسیم. در حال حاضر مکتب، مهتاب و کنسرسیوم محتوای ملی در ایران مشغول فعالیتند اما واقعا چه دستاوردهایی داشته اند؟ از کجا به کجا رسیده اند؟ آنچه که به شدت در امر فعالیت های این گروه ها دیده می شود موازی کاری است. هدفها بزرگ است ولی آیا واقعاً به نتایج دلخواه نیز رسیده ایم؟ چند سال است که می گوییم بیایید تا با یکدیگر همکاری کنیم؛ تقسیم وظایف کرده و هر کدام کار خاصی را انجام دهیم تا هر چه سریعتر به پایان برسد و نتیجه مطلوب حاصل شود. ولی متأسفانه این امر اتفاق نمی افتد و کاغذبازی و برگزاری جلسات متعدد بدون هیچ نتیجه ای تنها دستاورد این نشست ها شده است؛ در حالیکه با تقسیم وظایف می توان بسیار پیش رفت.

فیپای مختصر اشتباه است

بسیاری از کتابخانه های کشور ما دارای کتابدار نیستند، کتابخانه های کوچکی هستند که فاقد کتابداری متخصص هستند؛ لذا اگر قرار باشد کتابخانه ملی کتابها را به صورت استاندارد و جامع فهرست نویسی نکند چه مکانی متولی این امر خواهد بود؟

در حال حاضر دوره فهرست نویسی های مختصر گذشته است و کتابخانه ملی می بایستی ناشران را ملزم سازد برای دریافت فیپا حتما فهرست مندرجات کتاب ها را نیز در کاربرگه ورود کنند. ورود فهرست مندرجات در فهرست نویسی کتاب بزرگترین خدمت به کاربران است تا از محتوای مطالب کتاب نیز آگاه شوند. توجه داشته باشید که چکیده در خصوص کتابها کاربرد ندارد چرا که کتابدارها برداشت شخصی خود را می نویسند اما فهرست مندرجات بسیار مثمرثمر است. لذا کتابخانه ملی نه تنها باید فیپای کاملی را تهیه نماید که باید در پی کامل تر کردن فهرستنویسی های خود باشد.

نقش کتابداران در کمک به کاربران

نکته ای که باید توجه کنیم این است که ما کتابداریم نه برنامه نویس! صرفاً می توانیم به برنامه نویسان راهنمایی کنیم که چگونه برنامه های کتابداری را طراحی کنند که به ساده ترین شکل ممکن بتواند به کاربر یاری برساند و کاربرپسند باشد. برنامه های کتابداری که برنامه نویسان طراحی می کنند باید آنقدر ساده باشد که کاربر برای رسیدن به منبع موردنیاز خود نیاز به طی کردن مراحل طولانی و پیچیده نداشته باشد.

نسخه های خطی، چاپ های سنگی و سربی کتابخانه مجلس در وب

نسخه های خطی مجلس بعد از اینکه اسکن شد همگی با رفع اشکالات کیفیتی همه اکنون در کتابخانه دیجیتال قابل دسترسی است. همچنین کلیه سنگی و سربی هایی که اسکن شده است نیز در دسترس قرار گرفته است. ما با محبوس کردن اطلاعات مخالفیم و در عصر ارتباطات در پی آن هستیم که کلیه منابع در اختیار اهالی تحقیق و پژوهش قرار گیرد. در این زمینه کتابخانه مجلس خوشبختانه پیشگام بوده و موفق عمل کرده است.

فراهم آوری منابع در کتابخانه مجلس

با توجه به وضعیت بودجه در چند سال اخیر که گریبان بسیاری از موسسات و مراکز علمی و فرهنگی و از جمله کتابخانه  مجلس را نیز گرفت ما با کاهش شدید تیراژ کتابها و در مقابل افزایش قیمت کتاب مواجه بودیم. مشکل تهیه منابع، با اینکه ما در چند سال اخیر بسیار موفق عمل کردیم و تعداد کتابهایمان دو برابر شده است اما به هرحال با کاهش بودجه کتابخانه مجلس نیز در امر فراهم آوری منابع با مشکلاتی روبرو بود که با تدبیرهایی که اندیشیدیم سعی کردیم مشکلات این حوزه را برطرف کنیم.

توجه داشته باشید که ما نمی توانیم بگوییم کتابی که تا به حال استفاده نشده پس بی فایده است! خیر. هر کتابی در حد خودش دارای ارزش و اهمیت است. کتابخانه مجلس هم اکنون کتابهای عربی و افغانی دارد که در حد خودش بی نظیر است و در هیچ کتابخانه ای در کشور و حتی کتابخانه ملی نیز موجود نمی باشد و این یک افتخار برای کتابخانه مجلس است. لذا اگر منبعی تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته دالّ بر بی اهمیت بودن آن نیست بلکه ما تفکرات بلند مدت برای منابعمان داریم و در حد توانمان می کوشیم که میراث فرهنگی کشور را حفظ نماییم.

در حال حاضر کلیه افرادی که در خارج از کشور هستند اگر منبعی را نیاز داشته باشند تنها با یک تلفن یا یک ایمیل می توانند کمتر از 24 ساعت فایل پی دی اف نسخه یا منبع را دریافت کنند.

نکته دیگری که باید حتما به آن اشاره کنم این است که ما دو روز قبل از نمایشگاه کتاب پولی برای فراهم آوری منابع نداشتیم و با حمایت رئیس دفتر دکتر لاریجانی ریاست مجلس شورای اسلامی بودجه ای در اختیار ما قرار گرفت تا منابعمان را از نمایشگاه کتاب تهیه نماییم که جا دارد از ایشان تشکر نماییم. لذا همکاران حوزه فراهم آوری کتابهای فارسی و لاتین نهایت سعی و تلاش خود را دارند تا کلیه منابع دست اول و مناسبی که در نمایشگاه کتاب موجود است برای کتابخانه تهیه نمایند.

پایان آماده سازی مشروح مذاکرات مجلس سنا و موسسان

پروژه مشروح مذاکرات فعالیت سیزده چهارده ساله ای بود که به نتیجه ای نرسیده بود تا اینکه در چند سال اخیر موفق شدیم لوح مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی را به جامعه علمی کشور عرضه کنیم. این لوح هم اکنون در انتشارات کتابخانه موجود است و از سوی دیگر کلیه اطلاعات آن در وب سایت کتابخانه قابل دسترسی است.

اما بیش از 70 هزار صفحه از مشروح مذاکرات مجلس سنا نیز تا پیش از عید امسال تمام شد و هم اکنون در مرحله تبدیل به لوح فشرده قرار دارد. ما در پی آن هستیم که لوح فشرده مشروح مذاکرات ملی و سنا و موسسان را با هم در یک لوح عرضه کنیم تا هزینه ای برای قشر محقق نداشته باشد و همه مشروح مذاکرات ها در یک لوح در اختیار قرار گیرد. از سوی دیگر بعد از تولید لوح فشرده کلیه جلسات مشروح مذاکرات سنا و موسسان نیز در سایت قرار می گیرد که دارای امکانات و قابلیتهایی فراتر از آنچه هم اکنون هست خواهد بود.

در باره مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی نیز در حال رایزنی و مذاکره با مجلس هستیم و امیدواریم که با همکاری مجلس بتوانیم این ادوار را نیز براساس رسم الخط فارسی به صورت استاندارد تهیه و در اختیار محققان قرار دهیم.

خودکفایی کتابخانه مجلس در حوزه صحافی و مرمت

خوشبختانه کتابخانه مجلس در حوزه مرمت و صحافی منابع به خودکفایی کامل رسیده است. با تقویت نیروی انسانی و تلاش همکاران این حوزه کلیه منابع در داخل کتابخانه صحافی و مرمت می شود و دیگر هزینه ای به شرکت های خارج از کتابخانه برای صحافی و مرمت منابع داده نمی شود. در حال حاضر صحافی کلیه منابع چاپی، پایان نامه ها و مرمت نسخ خطی و چاپ های سنگی و سربی توسط همکاران بخش مرمت در داخل کتابخانه به بهترین شکل ممکن صورت میگیرد.

وجود پنج سالن مطالعه در کتابخانه مجلس

در حال حاضر کتابخانه مجلس دارای پنج سالن مطالعه مجهز به وای فای و اینترنت می باشد و سالن استاد حائری نیز به تازگی برای محققان ویژه و خاصی که سال های سال است به کتابخانه مجلس مراجعه می کنند تدارک دیده شده است که سرویس دهی نامحدود دارد. همچنین سالن کاوش کتابخانه که قبلا تنها 14 کامپیوتر در این بخش بود ولی در حال حاضر 50 دستگاه در این بخش موجود است که اینترنت، دسترسی به پایگاه های مختلف، جستجوی منابع دیجیتال و سایر امکانات در این بخش به صورت رایگان در اختیار کاربران قرار می گیرد.

تهیه و فراهم آوری منابع خطی

خوشبختانه خرید منابع خطی در تاریخ کتابخانه مجلس بی نظیر بود و 300 نسخه خطی به صورت یکجا خریداری شد که همه این نسخ در حال فهرستنویسی است و انشالله دیجیتالی شده و در اختیار کاربران نیز قرار خواهد گرفت.

فهرستنویسی منابع

در کتابخانه مجلس به جرات می توانم بگویم در حال حاضر هیچ منبع فهرست نشده ای وجود ندارد. کلیه فهارس نسخ خطی بازچاپ شده، کلیه اطلاعات نسخه های خطی در سایت موجود است، کلیه کتابها فهرست شده و فهرست کلیه نشریات فارسی و عربی نیز در سایت موجود است. در حوزه کتابهای لاتین با توجه به درخواست مراجعین کتابخانه دو موضوع فارسی نیز به کتابها داده می شود تا افراد به راحتی به اطلاعات موردنیاز خود دست یابند.

احداث ساختمان جدید کتابخانه مجلس؛ نیاز اصلی و فوری کتابخانه

مشکل عمده و عظیم کنونی ما ساختمان قدیمی کتابخانه است. با توجه به افزایش روز افزون تهیه منابع در کتابخانه ما در حال حاضر با مشکل فضا مواجه هستیم. هرچند کوشیدیم با انتقال واحد دیجیتال سازی و اختصاص مکان سابق آن به مخزن کتابها تا دو سال آینده این مشکل را حل کنیم اما به هر حال در بخش نشریات ما به شدت با کمبود فضا مواجه هستیم. به رغم اینکه رف خوانی نشریات به پایان رسیده اما به دلیل عدم وجود فضا چیدمان نشریات با مشکل عظیمی روبرو ست . لذا ما بی صبرانه منتظر ساخت فضای جدید کتابخانه هستیم چون عملاً دیگر فضایی در کتابخانه باقی نمانده است تا به مخزن اختصاص یابد.

سخن پایانی

در پایان به نیابت از کلیه مدیران و کارکنان کتابخانه، کمال تشکر و قدردانی را از حمایت ها و تلاش های کلیه رؤسای وقت کتابخانه مجلس، حمایتهای بی دریغ دکتر لاریجانی ریاست مجلس شورای اسلامی و دفتر ایشان دارم. بی شک درخشیدن کتابخانه مجلس بر تارک کتابخانه های کشور مرهون حمایت های بی دریغ آنان بوده است.

همچنین از کلیه همکاران کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی خصوصاً حوزه معاونت فنی، مدیران، کارشناسان و کلیه کارکنان کمال تشکر و قدردانی را دارم. فعالیتهای صورت گرفته در کتابخانه میسر نبود جز با همدلی، همکاری و تلاش کلیه همکاران. و امیدوارم کتابخانه مجلس همچنان پر قدرت در حوزه اطلاع رسانی و نشر آثار و متون و خدمات به مراجعین فعال و پر تلاش باشد. ان شاءالله.

شایان ذکر است زهرا عبداللهی در پایان این گفتگو با حضور در غرفه مرمت نسخ خطی و اسناد تاریخی از نزدیک با فعالیتهای این بخش آشنا شد.