دستان یاری طلب «کتاب» را بگیریم

باز هم اردیبهشت ماه است و موسم برگزاری نمایشگاه کتاب. بیست و هشتمین سال است که تهران در ماه دوم بهاری این رویداد فرهنگی بزرگ را جشن می گیرد و به میزبانی میهمانان مشتاقی می نشیند که در انتظارند با نمایشگاه و کتاب های باکیفیت تری مواجه شوند.

واقعیت این است که اگرچه در سال های گذشته نمایشگاه از نظر کمی رشد قابل توجهی داشته و هر سال ناشران بیشتری برای ارایه ی محصولات خود در آن حضور یافته اند، اما این مساله الزاما به معنی بهتر شدن کیفیت کتاب ها نیست.

کتاب و مسایل مرتبط با آن در کشور ما با چالش های سخت افزاری و نرم افزاری متعددی رو به رو است؛ چالش هایی که رفع آن، همت و همکاری بسیاری از نهادها و سازمان ها را می طلبد.

در این خصوص ذکر چند نکته لازم و ضروری است:

1-در اهمیت کتاب و کتابخوانی همین بس که شاخص های مرتبط با این حوزه چون شمارگان نشر، تعداد عنوان کتاب ها، سرانه ی مطالعه و ... در سازمان ها و نهادهای رسمی بین المللی جزو معیارهای توسعه یافتگی هر جامعه یی محسوب می شود.

کتاب، یکی از کم هزینه ترین، تاثیرگذارترین و ساده ترین ابزارهای انتقال دانش و فرهنگ در جامعه است که از قدمتی به بلندای تاریخ برخوردار است. مطالعه ی مستمر و هدفمند این دستاورد ارزشمند بشری می تواند دریچه های معرفتی را به روی مردم بازکند و با پرورش روحشان آنها را در مسیر تکامل فردی و اجتماعی قرار دهد.

سیاستگذاران کلان کشور می توانند با توجه به ظرفیت های قابل توجه کتاب در تربیت و پرورش شهروندان بویژه کودکان و نوجوانان که آینده سازان این مرز و بوم هستند، به صورت راهبردی هدفگذاری کرده و در مسیر دستیابی به اهداف خود از مزیت های کتاب بهره ببرند.

2-در دنیای کنونی ابزارهای انتقال اطلاعات و رسانه های اجتماعی به سرعت رشد کرده اند و مجالی برای کتاب خواندن باقی نگذاشته اند. شبکه های ارتباطی مجازی، بازی های یارانه یی و رسانه های صوتی و تصویری تقریبا همه ی وقت های فراغت شهروندان را پر می کنند. دیگر فقط کسانی با رغبت به سراغ کتاب می روند که فرهنگ کتابخوانی در آنها نهادینه شده باشد و به اصطلاح با کتاب خو گرفته باشند.

درچنین فضای رقابتی شدیدی که رسانه های متنوع با ابزار ها و جلوه های دیداری و شنیداری رنگارنگ به جنگ کتاب سیاه و سفید آمده اند، ترویج فرهنگ کتابخوانی باید در دستورکار همه ی نهادهای فرهنگی و آموزشی کشور بویژه آموزش و پرورش قرار گیرد تا استفاده از ظرفیت پرورشگر کتاب مورد غفلت واقع نشود.

از سوی دیگر چون فرهنگ کتابخوانی از طریق آموزش در سال های نخستین زندگی به کودکان در آنها نهادینه خواهد شد، بخش بزرگی از این مسوولیت مهم بر عهده ی خانواده هایی است که شاید خود هم نیاز به آموزش داشته باشند. از این رو دولت، متولیان فرهنگی جامعه و رسانه های جمعی برای نهادینه کردن فرهنگ مطالعه در میان شهروندان وظیفه ی مهمی بر عهده دارند.

3-علاوه بر پایین بودن سرانه ی مطالعه، مشکلات صنعت نشر معضل دیگری است که توان هماوردی کتاب با ابزارهای ارتباطی جدید را تضعیف کرده است. حاکم نبودن سیاست مشخص و برنامه های سنجیده بر نشر کتاب، نبود سرمایه گذاری موثر و کلان، گردش مالی پایین، بالا بودن هزینه مواد اولیه چون کاغذ، ناکارآمدی و فرسودگی ابزارها و دستگاه های چاپ، ناکارآمدی نظام تبلیغ و توزیع کتاب و ... که همگی از صنعتی نشدن نشر در ایران نشات می گیرد، موجب خم شدن قامت این آموزگار خاموش در کشورمان شده است که نمود عینی آن را می توان در عنوان ها و شمارگان بسیار پایین کتاب در سال های گذشته مشاهده کرد.

پدیده هایی چون «کتاب سازی» و تولید کتاب های کم محتوا موسوم به کتاب های بازاری یا تجاری در سال های اخیر اگرچه امری ناپسند است، اما یکی از راهکارهایی است که برخی از اصحاب نشر برای درآمدزایی درپیش گرفته اند؛ کتاب هایی که نه خوانندگان واقعی بلکه خوانندگان کاذب و کم اطلاع را به خود جذب می کند و نه تنها تاثیری در ارتقای فرهنگی جامعه نخواهد داشت، که پایه های اخلاقی آن را هم خدشه دار خواهد کرد.

4- با توجه به هزینه های کم و تاثیرگذاری بالای کتاب نسبت به سایر ابزارهای انتقال دانش، رفع کاستی های این حوزه لازم و ضروری است. ترویج فرهنگ و در نتیجه سرانه ی کتابخوانی، سیاستگذاری راهبردی، کارشناسی شده و مستمر در حوزه ی نشر، سرمایه گذاری کلان و ... می تواند به صنعت نشر جان تازه یی ببخشد و ما را از موهبت های بی پایان کتاب بهره مند کند.

*از: اعظم حمیدپور (گروه پژوهش و تحلیل خبری)

پژوهشم**9275**2054