نقل است که میرعزای کاشانی با اجرای مجلسی با نام «ترکمن زوار» با رنجش ناصرالدین شاه مواجه می‌شود. علت این دلخوری آن بوده است که محتوای این تعزیه به دسته‌ای از زوار امام رضا (ع) اختصاص داشته که مورد حمله ترکمنان واقع می‌شوند و اموال‌شان به غارت می‌رود. ناصرالدین شاه این محتوا را نشانه‌ اعتراض نسبت به ناامنی راه‌ها قلمداد کرده است.

تعزیه، مانند هر هنر نمایشی دیگری، برای برگزاری و کسب اقبال نیاز به عوامل و شرایط گوناگون دارد. یکی از اصلی‌ترین این عوامل، وجود بازیگر یا به اصطلاح شبیه است. شبیه‌خوان کسی‌ است که از دوران کودکی در محیط اجرای تعزیه قرار می‌گیرد و با فرا گرفتن گوشه‌های موسیقی و مجالس گوناگون، پس از گذراندن دوران بچه‌خوانی به مخالف‌خوانی، موافق‌خوانی و در نهایت معین‌البکایی می‌رسد.

تعزیه‌خوان عمر خود را در راه فراگیری فنون اجرای تعزیه و نسخه‌برداری و معرفی آن وقف می‌کند تا آیندگان و تعزیه خوانان پس از او نیز بتوانند با این آیین ایرانی اسلامی آشنا شوند. امروز شاید با وجود تئاتر، سینما و انواع سرگرمی‌ها، تعزیه کمتر مورد توجه قرار گیرد؛ اما تعزیه‌خوان حقیقی با حفظ قوانین و آداب خاص تعزیه، در ترویج سنت‌ها می‌کوشد تا بتواند از دل سنت به نوآوری برسد. این تلاش‌ها در سال‌های گذشته، تا حدی انجام شده و حتی منجر به تاسیس انجمن تعزیه و اتفاقات فرخنده دیگر گشته است.

خبرگزاری فرهنگ رضوی تاکنون در قالب مطالبی نظیر «تعزیه و چاووشی خوانی رضوی در مسیر احیا» و «سیری بر تاریخچه تعزیه» سعی داشته در راه اطلاع‌رسانی و معرفی این آیین قدم بردارد. مطلب حاضر نیز به معرفی تنی چند از معروف‌ترین تعزیه‌خوانان ایرانی، از عهد ناصرالدین شاه تا دوران معاصر اختصاص دارد. ‌

1-میرعزا: سید مصطفی کاشانی، معروف به میرعزا از تعزیه‌خوانان اهل کاشان در دوران ناصرالدین شاه بوده است. ‌در نقل و قول‌ها از او به عنوان مردی هنرمند و خوش ذوق و قریحه یاد کرده‌اند. همچنین او از جمله تعزیه‌خوانان پیشروی است که نسخه‌های تعزیه‌اش بعدها توسط دیگر تعزیه‌خوانان مورد استفاده قرار می‌گیرد. نقل است که بیشتر پیشخوانی‌های تعزیه‌های تهران و کاشان متعلق به او بوده است. همچنین تعزیه‌های وی بیشتر در زمینه تهران معروف است.

از جمله حکایاتی که از میرعزا وجود دارد آن است که وی به دعوت ناصرالدین شاه به تهران آمده و در اجرا و سرودن مجالس تعزیه در تکیه دولت به فعالیت مشغول بوده است. امروز حدود 369 نسخه تعزیه از میان فردهای متعدد تعزیه او به جا مانده که مرحوم هاشم فیاض با دلسوزی آنها را جمع‌آوری کرده و در طول عمر با برکت خود به اجرای این نسخ در مناطق سراسر کشور همت گمارده است. هاشم فیاض از میرغم نقل می‌کند که پدرش در یک سال 367 تعزیه ساخته است. همچنین نقل است که میرعزای کاشانی با اجرای مجلسی با نام «ترکمن زوار» با رنجش ناصرالدین شاه مواجه می‌شود. علت این دلخوری آن بوده است که محتوای این تعزیه به دسته‌ای از زوار امام رضا (ع) اختصاص داشته که مورد حمله ترکمنان واقع می‌شوند و اموال‌شان به غارت می‌رود. ناصرالدین شاه این محتوا را نشانه‌ اعتراض نسبت به ناامنی راه‌ها قلمداد کرده است.

کتاب «میرعزا کاشانی در قلمرو تعزیه» اخیرا توسط سمانه کاظمی منتشر شده که به پژوهش در زندگی و نسخه‌های این تعزیه‌خوان اختصاص دارد. ‌

 
مراسم تعزیه در تکیه دولت

2-میرغم: سیدکاظم، معروف به میرغم، فرزند سید مصطفی (میرعزا) اهل کاشان و از تعزیه‌خوانان دوره قاجار و پهلوی اول است. او پس از پدر و یادگیری فنون تعزیه در محضر او، توانست به یکی از بهترین شبیه‌خوانان زمان خویش بدل شود. میرغم نیز مانند پدرش در پیش‌خوانی و پیش‌واقعه‌ها تبحر زیادی داشت. همچنین او از شاعران مجالس معروف وداع بی بی شهربانو و غارت خیمه هاست. میرغم از جمله استادان هاشم فیاض، تعزیه خوان معاصر است.




3-هاشم فیاض: وی متولد 1295 در محله سنگلج تهران است. آشنایی او با تعزیه به زمان کودکی برمی‌گردد که مادرش برای فرزنددار شدن او را نذر تعزیه کرد. به همین دلیل هاشم فیاض از سن 6-5 سالگی وارد دنیای تعزیه شد و از محضر اساتیدی چون میرغم و مشهدی رضا بهره گرفت. وی با نسخه‌برداری از فردهای تعزیه میر عزا و میرغم، و اجرای این نسخه‌ها در شهرها و روستاهای ایران و کشورهایی چون فرانسه، امریکا، ایتالیا و ... در راه احیای این آیین قدم برداشت. و پس از کسب مهارت در مخالف‌خوانی و موافق‌خوانی و ... به کسب درجه معین البکایی رسید. استاد فیاض در اجرای مجالس غریب تعزیه تبحر خاصی داشت و از جمله شاگردان موفق او اسماعیل محمدی است. وی در سال 1383 درگذشت.


استاد هاشم فیاض 
 
4-رضا حیدری: متولد 1318 و از تعزیه‌خوانان اهل تفرش اراک است. او از دوران کودکی شبیه‌خوانی را فرا گرفت و به نسخه‌نویسی و پژوهش در نسخ موجود تعزیه پرداخت تا تحریفات و نسخه‌های نامعتبر را اصلاح کند و تعزیه را با واقعیات تاریخ اسلام هماهنگ نماید. توجه و آشنایی با موسیقی و داشتن صوت زیبا از دیگر ویژگی‌های تعزیه‌خوانی اوست.



5-اسماعیل محمدی: متولد تفرش و از جمله مخالف‌خوانان موفق تعزیه است و مانند اکثر تعزیه خوان‌های گذشته، فعالیت خود را از دوران کودکی آغاز نموده. او از جمله شاگردان استاد هاشم فیاض است و مدت 12 سال تحت نظر استاد فیاض آموزش تعزیه دیده است. محمدی همچنین از جمله اعضای انجمن تعزیه‌خوانان ایران محسوب می‌شود. وی این روزها به دلیل کهولت سن کمتر به اجرا می‌پردازد اما نقش‌های به یادماندنی‌اش در تعزیه، از جمله شبیه یزید در تعزیه بازار شام در ذهن‌ها باقی مانده است. استاد محمدی با وجود سختی‌های مخالف‌خوانی همواره در این راه استوار مانده و سختی‌ها را به انگیزه لعنت گرفتن برای یزید و شمر و ... پذیرفته است.



6-رضا مشایخی:  متولد 1326 در قزوین است. تعزیه‌خوانی را از 6 سالگی آغاز نمود و تا 14 سالگی بچه‌خوانی را ادامه داد. از جمله استادان وی در تعزیه‌خوانی می‌توان به میرزا یحیی رشته قاآنی، میرزا مفتاح لاهیجانی، سید حسین مومن‌زاده، و حاج ادهم بحطونی اشاره کرد. او یک بار با توسل به حضرت فاطمه‌ زهرا (س) از بیماری سرطان شفا گرفت. پس از مدتی وقفه در سال 87 اجرای بی‌سابقه‌اش به مناسبت شهادت حر بن یزید ریاحی مجددا تحسین‌ها را برانگیخت. مشایخی در سال 1391 به دیدار حق تعالی شتافت.

 
7-علاءالدین قاسمی: متولد 1332 در شهر طالقان، و در حال حاضر ساکن تهران است. قاسمی از باسابقه‌ترین تعزیه‌خوانان حسینیه معروف حضرت ابولفضل قودجان است که مدت 30 سال در این حسینیه به اجرای تعزیه و شهادت‌خوانی پرداخته است. وی همچنین از اعضای انجمن تعزیه‌خوانان ایران و از جمله تعزیه خوانانی‌ است که در ایران و خارج از ایران به اجرا پرداخته است. قاسمی همچنین در سریال شب دهم به همراه تعزیه‌خوانانی چون عباس جواهری و سید محمدرضا امینی به اجرای این نمایش آیینی پرداخت.


 
8-مظفر قربان‌نژاد: متولد مرداد ماه 1336، در روستای کهنه گوراب از توابع فومن گیلان است. او از سن 6 سالگی وارد دنیای تعزیه شد و در هشت سالگی در هیئت امام جواد (ع)، با ایفای نقش دختر یزید، فعالیت خود را آغاز نمود. در 20 سالگی به تهران آمد و در شهرداری استخدام شد. پس از انقلاب نیز به همراه دو گروه از تعزیه‌خوانان تهران و قزوین، در خانه فردی به نام آقای شهباز که واقع در میدان شاپور بود، به اجرا پرداخت. از جمله تعزیه‌‌خوانان این گروه می‌توان به منوچهر رفیعی، اسماعیل محمدی، هاشم فیاض، رضا لنکرانی و ... اشاره کرد.

نیلوفر بختیاری

منبع: خبرگزاری فرهنگ رضوی