کتابخانهها یکی از عوامل عمده در تکوین و تکامل تمدنها بوده است و به عنوان سازمانهای خدماتی با حفظ و اشاعهی میراث فرهنگی قرون و اعصارمختلف نقش مهمی در رشد و تمدن بشری داشتهاند. و از نشانههای بارز بالندگی فرهنگ و تمدن و مایهی گسترش دانشها، قوام آیینها و استحکام باور ملتها است. از دوران گذشته تا کنون کتابخانه بر اساس نیازهای اجتماعی مردم به وجود آمده و متناسب با افزایش جمعیت و پیشرفت جوامع بر تنوع وتکثر کتابخانه ها و امر اطلاع رسانی نیز افزوده شده است.
عصری را که آغاز کرده ایم، به عنوان عصر دانایی، ارتباطات و انفورماتیک، یا عصر فراصنعتی نامیدهاند، عصری که به جای «انقلاب صنعتی» در مرحله گذشته با «انقلاب اطلاعات» آغاز شده است. در این عصر، شتاب رشد کمی و کیفی دانش تا به آنجا رسیده است که نرخ رشد جمعیت محققان، بر نرخ رشد جمعیت جهان بسیار پیشی گرفته است. این مسئله تا به آنجا رسیده است که شاخص عقبماندگی و پیشرفت جوامع بشری به تدریج به جای «درآمد سرانه» به «میزان اطلاعات سازمانیافته و قابلدسترسی» تغییر یافته است. یکی از مهمترین چالشهایی که جامعه جهانی این روزها با آن دست به گریبان است تعیین و تفسیر عامل مشکلساز و معضلساز توسعهیافتگی در برخی کشورها و عقبماندگی در برخی دیگر از کشور هاست. به زعم کارشناسان جهان امروز با دو پدیده حاصل از مدرنیته روبروست یکی شکاف اطلاعاتی و دیگری شکاف دیجیتالی که حاصل اولی فقر اطلاعاتی و حاصل دومی فقر ارتباطی میباشد. گذشته از نقش انحصارطلبی ها و قدرتمندی کشورهای سرمایهدار در بوجود آمدن این دو پدیده چالشهای مختلفی در پیش روی مردم جهان پیشرفته و جهان توسعهنیافته وجود دارد.
به نظر میرسد همانگونه که رشد و پیشرفت بشر در دانشها و علوم مختلف موجبات توسعه توانمندی او را در تولید فناوریهای نو فراهم آورده و همچنین توسعه فناوریها نیز به رشد و توسعه دانش و اطلاعات کمک کرده ضعفها و مشکلات و نقصهای موجود در گسترش دانش و اطلاعات نیز با کمبودهای ناشی از عدم رشد مناسب فناورهای ارتباطی ارتباط مستقیم و تنگاتنگی دارد.
اما اتفاقی که به تازگی در حال تبدیل شدن به یک چالش جدی جهانی است تلفیق دو پدیده شکاف دیجیتالی و شکاف اطلاعاتی توسط کشورهای پیشرفته و استفاده از بسترهای اطلاعاتی-دیجیتالی موجود به عنوان اهرم فشار بر علیه کشورهای ضعیف و توسعه نایافته است.
اطلاع رسانی و پژوهش
تحقیق یک مسئلهای فکری است همانطور که هیچ کس همه فنون را نمیداند و باید از دانش و تجربه دیگران استفاده کند که این انباشت دانش و تجربه با تلاش و کوشش محققان سراسر جهان امکانپذیر می گردد درواقع استفاده از دانش و تجربه سایر محققین ملل مختلف به شما این اجازه را میدهد که دور دستها را ببیند. به همین منظور ما نیازمند تکنولوژی و منابع غنی کتاب و اطلاعرسانی هستیم همه جوامع سعی در تولید دانش دارند آما آنچه مهم است جوامعی پیروزترند که تکنولوژی انتقال این اطلاعات را در سراسر جهان در زمان کمتر داشته باشند اما آنچه در جوامع جهان سوم بیشتر بدان پرداخته میشود ذخیره اطلاعات یا واردات اطلاعات را سر لوحه خود قرار دادهاند و این امر بدلیل محدودیت و ضعف تکنولوژی در دریافت و انتقال اطلاعات می باشد.
خدمات اطلاعاتی کشورهای جهان سوم غالباً با موانع و مشکلاتی مواجه است که مهمترین آنها به قرار زیر است:
الف) نیروی انسانی:
کشورهای جهان سوم با کمبود شدید افراد تحصیلکرده و تعلیمدیده در زمینه علوم اطلاعرسانی و کتابداری رو به رو هستند. بعلت کمبود متخصصان اطلاعاتی و دکومانتالیستها، غالباً تمیز دادن این گروه از کارکنان عادی کتابخانهها، برای استفادهکنندگان آسان نیست مضافاً بر اینکه عدم تشخیص ارزش حرفه اطلاعرسانی از جانب مسئولان، موجب پایین بودن میزان حقوق دریافتی آنان شده است و این مسائل در مجموع، موجبات دلسردی متخصصان تازه وارد به این حرفه را فراهم کرده است.
ب) ارتباطات:
خدمات اطلاعاتی به نظام ارتباطات خوب و قوی نیازمند است. متاسفانه در اکثر کشورهای جهان سوم مشکل دستگاههای ارتباطی کاملا" مشهود است. ضعف سیستم پست و تلگراف و تلفن، کمبود راهها و وسایل و تجهیزات سریع ارتباطی غالباً دسترسی محققان به اطلاعات را مشکل می سازد.
پ) منابع:
به استثنای بعضی پیشرفتهای مقدماتی که در برخی از کشورهای جهان سوم در زمینه افزایش مجموعه کتابخانهها انجام گرفته، اکثر این ممالک با کمبود کتب، مجلات علمی و سایر منابع و مواد اطلاعاتی مفید مواجه هستند – اغلب مجلات علمی معتبر یا در کشور وجود ندارد و یا اگر وجود دارد فقط در یک یا دو کتابخانه یافت میشود. این مسئله، دسترسی به منابع و مواد مورد نیاز را بسیار محدود ساخته است.
ت) بودجه و مسائل ارزی(اقتصادی):
کمبود بودجه کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی در اکثر کشورهای جهان سوم بخوبی نمایان است. مسئله بودجه و مشکلات ارزی باعث میشود که غالب کتابها و مجلات علمی خارجی مفید و مهم خریداری نشود و این خود عامل عدم دستیابی استفادهکنندگان به اطلاعات تازه و جاری در زمینههای علمی می گردد. هزینه فزاینده نشریات چاپ شده زندگی محققین و سایر صاحبنظران کشورهای در حال توسعه را فقیرانهتر و سخت کرده است و این شرایط با آمدن کامپیوتر و تکنولوژی اطلاع نیز بر هزینه دستیابی به اطلاعات را برای این افراد بیشتر کرده است هزینه نشریات با شدتی بسیار بیش از نرخ تورم عمومی رو به افزایش است به گفته انجمن کتابخانههای تحقیقاتی هزینه آبونماه متوسط یک نشریه از 84 دلار در سال 1986 به 267 دلار ر سال 1999 افزایش یافته است که این رقم نرخ رشد سالانه 9 درصد را اعلام میکند. بر همین اساس در واقع یک آپارتاید اطلاعاتی ایجاد کرده و هر چقدر این تکنولوژی مقتدرتر می شود باعث افزایش فقر اطلاعاتی بیشتر جوامع در حال توسعه از جوامع توسعه یافته میشود. بهر صورت عامل اقتصادی از عوامل حساس و بسیار مهم است و لازم است که کشورهای جهان سوم برای توسعه و گسترش نظامهای اطلاعاتی خود، تدبیری اساسی برای رفع این مشکل بیندیشند.
منابع:
http://www.hawzah.net/fa/Article/View/83653
http://www.webpages.uidaho.edu
https://www.researchgate.net/publication
1. شهلا بهاور، اطلاعرسانی انتقال اطلاعات به کشورهای جهان سوم، فصلنامه علوم اطلاع رسانی.