چاپ کردن این صفحه
دوشنبه, 18 ارديبهشت 1396 ساعت 09:44

نقش کتابخانه‌ها در جذب مطالعه‌کنندگان بررسی شد

این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)

نشست علمی‌تخصصی کتابخانه مجلس شورای اسلامی در سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نقش کتابخانه‌ها در جذب مطالعه‌کنندگان با محوریت مطالعه موردی کتابخانه مجلس مورد بررسی قرار گرفت.

نشست مذکور توسط آقای ناصر اسکندری-مدیر منابع کتابخانه مجلس- در روز یک‌شنبه، 17 اردیبهشت 1396، ساعت 15 تا 16 در غرفه کتابخانه مجلس در سالن ملل برگزار گردید.

در زیر متن سخنرانی ایشان را می‌خوانیم.

بدون شک برخورد صحیح و محترمانه و رعایت اصول و قوانین برخورد در هر جای جامعه جزء اصول ضروری می باشد .چرا که رفتار و اخلاق نیک می تواند هم برای شخص و هم برای دیگران مفید و موثر واقع شود و حتی می تواند آدمی را به سوی موفقیت سوق دهد .این که چگونه و با چه شیوه ای باید با دیگران برخورد کنیم خود مستلزم یاد گیری مهارتهای رفتار با دیگران است. در صورت عدم داشتن مهارت ممکن است سبب دلسردی و ناامیدی فرد گردد.

کتابخانه ها یکی از حساس ترین  محیط هایی هستند که با مراجعین باید به طرز اصولی و منطقی برخورد کنند چرا که کتابداران مردمانی خاصند با حرفه ای خاص تر . مردمانی خاص بدان جهت که با گستره وسیعی از مخاطبان سروکار دارند ، که در  کتابخانه های  عمومی این وسعت مخاطب به روشنی به چشم می خورد . سیل مخاطبان کتابخانه ، از کودکی تازه سواد آموخته تا عالمی که عمری را به مطالعه و تالیف و پژوهش گذرانده و دانشجویی تازه وارد تا اساتید سپید مو ، همه را در بر می گیرد . این طیف وسیع مخاطب نیازمند توانایی های اخلاقی و رفتاری بسیاری است تا بتوان به هر دسته از مراجعان خدماتی مناسب نیاز ها و خصوصیاتشان ارایه کرد. کوچکترین اشتباه در شیوه رفتاری و برخورد می تواند مراجعه کننده را دلسرد کرده و یا حتی می تواند منجر به  خداحافظی فرد از دنیای کتاب وکتابخانه گردد.

همانطوری که در دنیای امروز شاهد هستیم کلیه رشته ها و مشاغل در جذب مشتری و فروش محصولات خود با همدیگر به رقابت می پردازند. هر کدام سعی بر آن دارند که با معرفی خود به عنوان یک شرکت و یا یک برند برتر از رقیب خود عقب نمانده و گوی سبقت را از یکدیگر بربایند. حال در این عصری که دنیای ارتباطات به اوج پیشرفت خود رسیده و اطلاعات به طور مدوام در اختیار مخاطب قرار می گیرد، کتابخانه ها به عنوان یک مرکز فرهنگی وظیفه خطیری به عهده خواهند داشت. ایجاد فضای مناسب، وجود امکانات لازم تحقیقاتی، ارتباط با مراکز تحقیقاتی پیشرفته و اشتراک هر چه بیشتر پایگاههای اطلاعاتی خود به عنوان ابزارهایی است که می تواند در جذب مخاطب تاثیر بسزایی داشته باشد. این توضیحات بیانگر نگاه کلی کتابخانه در قبال مخاطبین خود می باشد که با فرآهم آوردن آنها بتواند در رفع نیازهای اطلاعاتی آنها کوشا بوده و نسبت به کتابخانه های دیگر موفق تر عمل نماید.

حال در کنار این امکانات، یک کتابخانه معتبر و خوب باید دارای کارشناسان و کتابداران زبده ای باشد که بتوانند در استفاده از آنها و راهنمایی هر چه بهتر آنها مثمرثمر باشد. کتابدار علاوه بر داشتن مهارتهای تخصصی و علمی در زمینه کتابداری و قوه تخیل وخلاقیت و تکاپوی ذهنی و قابلیت تشخیص نیازهای اطلاعاتی مراجعه کننده ، باید توانایی برقراری ارتباط موثر با مراجعه کننده نیز داشته باشد. عشق واحترام به مردم اساس است .مردم دوستی صفتی است که علاقمندی کتابدار را به مردم به عنوان افراد انسانی و نه فقط جویندگان اطلاعات نشان می دهد. خوشرویی از خصوصیات کتابدار باید باشد. در برخورد با مردم تنها با خوشرویی است که ممکن است راه به جایی برد

در کتابخانه ها همیشه امکانات کم وکار طاقت فرسا زیاد هست ودر کنار آن  کتابدار باید قادر باشد با فروتنی و بدون چشم داشت به مردم عشق بورزد و گرنه بهتر است رنج کتابدار شدن را متحمل نشود ، چرا که کاری بس یکنواخت و خسته کننده به نظر خواهد آمد. بنابراین نتیجه می گیریم که صلاحیت و برخورد انسانی ، باعث دلگرمی وتمایل بیشتر مراجعه کننده به استفاده از کتابخانه می شود .کتابدار باید همانند یک دوست با همه ارتباط برقرار کند وبه همه یاری رسانده واز روحیه همکاری  بالایی برخوردار باشد .

در این قسمت به برخی عواملی که می تواند در جذب مخاطبین تاثیر بسزایی داشته باشد نگاهی انداخته تا بتوان با بر شمردن این معیارها و بیان تفصیلی این معیارها، قدمی در راستای جذب مخاطبین کتابخانه برداشت.

زیباسازی و چگونگی دسترسی به بخش های مختلف کتابخانه

طراحی درست و منظم بخش ها در داخل ساختمان کتابخانه هم از لحاظ روانی بر روی مراجعین و هم از لحاظ سطح دسترسی مراجعین به منابع تاثیر بسزایی دارد. نگاهی به کتابخانه های مهم دنیا نشان می دهد که سطح دسترسی آسان به بخش های مختلف بدون کوچکترین مشکل می تواند در جذب مخاطب تاثیر بسزایی داشته باشد و یا اینکه وجود علائم گویا و روشن جهت هدایت مراجعین یک گام مهم در راهنمایی افراد می تواند تلقی گردد. لذا عدم توجه به این مسئله و استفاده از اشیاء و مواد غیر ضروری در سطح داخلی کتابخانه که می تواند از نظر روانی تاثیر منفی روی مراجعین داشته باشد یکی از مسائل مهم در این زمینه تلقی می گردد. عدم طراحی اصولی راههای ورودی به کتابخانه باعث سردرگمی و عصبی شدن مطالعه کننده گردیده و تاثیر بسزایی در ذهن او خواهد داشت. عدم راهنمایی درست و استفاده نکردن از کتابداران متخصص در محل ورود مطالعه کنندگان به ساختمان کتابخانه با عنوان کارشناسان"نیازسنجی اطلاعات" هم باعث از دست رفتن زمان برای مطالعه کننده گردیده و هم اطلاعات نادرست و غلط از همان بدو ورود باعث این مسئله می گردد که مطالعه کننده علاوه بر اینکه از مراجعه بعدی به کتابخانه خودداری کند بلکه به عنوان یک فردی که در بین دوستان و آشنایان خود تبلیغات منفی نسبت به کتابخانه مذکور انجام دهد دور از دسترس نیست.

مسائل رفاهی

کتابخانه محل مطالعه و تبادل آراء و اندیشه بین پژوهشگرانی می باشد که زمان تقریباً زیادی را در این محل می گذرانند. مطالعه مداوم و متداول باعث خستگی مطالعه کنندگان گردیده که لازمه جلوگیری از این مسئله وجود مکان های  رفاهی و استراحتگاه جهت رفع خستگی افراد می باشد. از سلف غذاخوری گرفته تا محلی برای استراحت هر چند کوتاه. در بیشتر کتابخانه های پیشرفته شاهد هستیم که حتی برای اینکه وجود فرزند کوچک در خانواده مانعی برای خانواده ها جهت مطالعه نشود، محل بازی کودکان و حتی مهدهایی در داخل کتابخانه ها برای مراقبت از کودکان تعبیه شده تا خانواده ها فرزندان خود را در زمان حضور در کتابخانه به آن بخش بسپارند و با خیال راحت به مطالعه و پژوهش بپردازند. این مورد شاید در همه کتابخانه ها قابل اجرا نباشد اما در چندین کتابخانه مهم و حساس کشور که به عنوان کتابخانه های اصلی به شمار میروند می تواند به مرحله اجرا درآید.

کارمندان

الف. نقش کتابدار مرجع

کتابدار در هنگام پاسخگویی به پرسشها باید سماجت به خرج دهد و در دسترسی به اطلاعات یاری رسان باشد. او ضمن اینکه مجموعه خود را باید مثل کف دست بشناسد در یافتن هرچه سریعتر نیاز مراجعه کننده نیز باید کوشش کند. صبوری و استقامت یکی دیگر از خصلتهای کتابدار به شمار می رود. کتابدار باید در برخورد و پی گیری پرسشها صبور باشد و از انرژی و اسقامت جسمانی بالایی برخوردار باشد. استفاده از منابع موجود در کتابخانه و حتی جستجوی موضوع تحقیق از طریق فضای وب در سایر کتابخانه ها و راهنمایی مطالعه کننده به دیگر کتابخانه ها باعث دلگرمی وی در جهت ادامه تحقیق می گردد. به دلیل عدم آشنایی بیشتر مطالعه کنندگان با روش های تحقیق، یکی از اصلی ترین کارهای کتابدار مرجع راهنمایی پله پله وی جهت دستیابی به منابع درخواستی می باشد.

ب. نقش کتابدار میز امانت

کتابدار میز امانت نیز وظیفه ای تقریبا مشابه با کتابدار مرجع دارد با کمی نگاهی عمومی تر به مطالعه کنندگان. به عبارت دیگر کتابدار میز امانت در جهت راهنمایی مراجعین برای چگونگی جستجو و راهنماییهای لازم در خصوص دستیابی به منابع تلاش می کند ولی در سطح جستجوی تخصصی تر و پیشرفته تر این کتابدار مرجع می باشد که مطالعه کننده را راهنمایی می کند. برخورد با احترام و روی خوش باعث می گردد که مراجعه کننده کتاب هر چند در برخی اوقات به منابع درخواستی خود دست نیابد اما اخلاق خوب و حسنه کتابدار باعث گردد وی دوباره به این مکان فرهنگی مراجعه نماید.

تبلیغات در فضای مجازی

کتابخانه ها از قدیم الایام مکانی برای مطالعه و رسالت اصلی انها تغذیه اطلاعاتی دانش پژوهان و دانشمندان بوده است. در گذشته به دلیل عدم وجود رسانه ای که بتواند کتابخانه را از لحاظ دسترسی به اطلاعات در دسترس همگان قرار دهد، نیازمند طی مسیر و حضور در کتابخانه به صورت فیزیکی و رودرو با کتابدار در کتابخانه بود. اما با پیشرفت تکنولوژیهای ارتباطی، کتابخانه ها علاوه بر حفظ شرایط فیزیکی و پذیرش جویندگان علم به صورت حضوری، کلیه اطلاعات خود را در فضای مجازی هم به صورت فهرست منابع و هم به صورت اطلاعات تمام متن قرار دادند. این امر باعث گردیده است که مخاطبین کتابخانه ها دیگر مجبور به مسافرت و یا طی مسیر طولانی برای حضور در کتابخانه نداشته باشند.

در کنار این مسئله به دلیل وجود رسانه های گوناگون جهت تبلیغ، کتابخانه ها علاوه بر حضور مستمر و قوی در فضای مجازی، باید از طریق برخی رسانه های جمعی همچون تلویزیون به معرفی کتابخانه خود پرداخته و کلیه امکانات و قابلیت های خود را به مردم معرفی نمایند. درست است که فضای مجازی تقریباً این مشکل را حل نموده است اما باید اذعان کرد که بیشتر محققین یا علاقه ای به فضای مجازی ندارند و یا اینکه ارتباط آنها با رسانه ای همچون تلویزیون بیشتر از اینترنت می باشد. به همین دلیل این رسانه می تواند کتابخانه را در سطح داخلی به همگان معرفی نموده و فتح بابی برای حضور کلیه افراد جامعه در کتابخانه باشد. برای نمونه ارتباط با مراجعین در کتابخانه مجلس شورای اسلامی و صحبت های آنها بیشتر اوقات گویای این است که این کتابخانه در سطح جامعه شناخته شده نیست و بیشتر از این کتابخانه به عنوان کتابخانه ملی ایران یاد می کنند. تیزرهای تبلیغاتی در تلویزیون به طور متوسط 4 الی 5 بار در طول سال می تواند کتابخانه ها را از لحاظ پویایی و سطح شناخت به درجه بالایی برساند.

ارتباط با کتابخانه‌های دیگر و استفاده از تجربیات آن‌ها

پویایی کتابخانه ها علاوه بر اینکه بستگی به روزآمد بودن کتب موجود در آن مکان فرهنگی دارد بلکه وابسته به این مسئله است که چه مقدار با کتابخانه های دیگر ارتباط داشته و به تبادل منابع می پردازد. ارتباط با کتابخانه های دیگر علاوه بر اینکه باعث نزدیک شدن دو مرکز فرهنگی به همدیگر می گردد، بلکه باعث این مسئله می شود که کارمندان هر دو کتابخانه از منابع و محاسن و معایب هر دو مرکز اطلاع پیدا کرده و نسبت به راهنمایی مراجعین به هر کدام از کتابخانه ها بهتر عمل نمایند.

خدمات‌دهی به گروه‌های خاص

کتابخانه ها در مسیر خدمات رسانی به افراغد در تمام سطوح علمی باید نیم نگاهی نیز به به گروههای خاص مطالعه کننده از لحاظ تواناییهای جسمی و حتی قشر فرهیخته جامعه داشته باشد. در بین جامعه مطالعه کننده کسانی هستند که به نوعی از برخی نعمات خداوندی که اکثر افراد جامعه دارای آن هستند محروم بوده و توان استفاده از منابع کتابخانه را همچون مردذم عادی ندارند. یکی از این موارد روشندلان جامعه می باشد که کتابخانه ها باید با فرآهم آوردن امکانات لازم قدمی در خدمات رسانی به این قشر بردارند. فرآهم نمودن منابع با خط بریل و امکانات صوتی قابل استفاده برای این قشر یکی از این ملزومات می باشد.

برخی از کتابخانه ها به دلیل حجم بالای مراجعین اقدام به ایجاد سالن مطالعه ای ویژه محققین نموده اند که افراد دارای سطح بالای علمی و همچنین کسانی که به نوعی در تحقیق و پژوهش فعالیت دارند بتوانند با فراغ بال و امکانات ویژه به تحقیق و پژوهش بپردازند. یکی از این اقدامات که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی صورت گرفته است ایجاد بخش ویژه محققین به نام «سالن استاد عبدالحسین حائری» است که مکانی برای مطالعه این عزیزان می باشد. از ویژگی های این سالن مطالعه دارا بودن اینترنت پرسرعت ویژه این عزیزان و همچنین امکان درخواست بیشتر کتاب نسبت به سالن مطالعه اصلی.

تناسب موضوعی کتب: با توجه به تنوع سلایق و گرایش افراد در نحوه و هدف استفاده از مجموعه کتابخانه، طبیعی است که مجموعه کتابخانه بایستی در موضوعات مختلف دارای یک تناسب با توجه به نیاز جامعه مخاطب خویش باشد و در همه موضوعات و زمینه ها کتب مناسبی جهت استفاده، اعضاء داشته باشد.

سازماندهی مناسب کتب در کتابخانه: بدیهی است تا مجموعه یک کتابخانه طبق یک استاندارد مشخصی طبقه بندی و سازماندهی نشود، نمی تواند موجبات دسترسی مراجعین به منابع کتابخانه را فراهم کند و در صورت عدم سازماندهی مناسب، یافتن یک کتاب در کتابخانه، مانند پیدا کردن یک سوزن در انبار کاه است.

هزینه عضویت: با توجه به اخذ مبلغ از متقاضیان، به نظر می رسد این پارامتر در گرایش و اقدام به عضویت تاثیر گذار است که کتابخانه مجلس شورای اسلامی از سال 1387 دریافت هزینه از مراجعین را لغو و بابت عضویت هیچگونه وجهی دریافت نمی شود.

سایر مورادی که می تواند در جذب مخاطبین به کتابخانه تاثیر گذار باشد بدون شرح و به صورت تیتروار در ذیل می آید:

موقعیت مکانی کتابخانه- ایجاد بروشورهای خدماتی و اطلاعاتی - ایجاد راحت تر برگشت مواد و منابع کتابخانه-

ساده کردن فرایند امانت گیری مواد - ایجاد گروههای مشاوره در کتابخانه- پیگیری کردن انتقادات وشکایات -پیشنهاد تحویل مدرک بصورت الکترونیکی

اطلاعات تکميلي

خواندن 1933 دفعه
خبرنگاران کتاب

آخرین‌ها از خبرنگاران کتاب