تقدیر از دو کارمند کتابخانه‌ی مجلس

پازدهمین دوره‌ی آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی از سوی سازمان اسناد و کتابخانه‌ی ملی ایران با تقدیر از برگزیدگان و شایستگان این حوزه و تجلیل از مقام شامخ علمی فرزانه ارجمند استاد نجیب مایل هروی و سخنرانی جمعی از چهره‌های فرهنگی و علمی کشور در روز یک‌شنبه،‌ 26 دی 1395،‌ ساعت 3 بعد از ظهر در مرکز همایش‌های کتابخانه‌ی ملی به نشانی بزرگراه حقانی(غرب به شرق)،‌ بلوار کتابخانه‌ی ملی،‌ ساختمان کتابخانه‌ی ملی برگزار می‌گردد.

در این ارتباط گفتگوی مختصری با خانم یوسفی‌نیا-کارشناس مسئول کتابداری و اطلاع‌رسانی کتابخانه‌ی مجلس- در مورد کتاب‌شان داشتم.

هدف و انگیزه

نقش انجمن‌های ایالتی و ولایتی در جنبش مشروطیت از آنچنان جایگاهی برخوردار بود که اینجانب احساس کردم که می‌باید بیشتر به این موضوع پرداخته شود. مهمترین این انجمن‌ها، انجمن ایالتی آذربایجان بود و تلاش گردید که بر اساس اسناد و مدارک موجود فعالیت‌های انجمن ایالتی آذربایجان به صورت مستند انعکاس یابد.

سوابق موضوع

پیش از این دکتر خانم منصوره اتحادیه در کتاب «ارگان انجمن ایالتی آذربایجان» به نکات خیلی ارزنده‌ای اشاره کرده بودند و بعد‌ها محمد عزیزی نیز کتاب «انجمن ایالتی آذربایجان در دوره‌  مشروطیت» را به چاپ رساندند که منابع و مآخذ آن کتاب بیشتر منابع تاریخی و دست‌اول بود. اما این دو نویسنده‌ی بزرگوار کمتر از اسناد استفاده کرده‌ بودند. لذا جا داشت که مجموعه‌ی اسناد مربوط به این انجمن مهم بازنویسی و چاپ گردد.

منبع این کتاب

در بخش نسخ خطی کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی دو دفتر به شماره‌های 8068 و 8069 شامل دست‌خط اسناد و تلگراف‌های مربوط به این انجمن وجود دارد. اوراق این دو دفتر از جنس کاغذ نازک پوست‌پیازی است که نوشته‌های روی آن‌ها به مرور زمان کم‌رنگ و بی‌رنگ شده است. خط این اسناد به خط شکسته‌ی نستعلیق و به خط ناصر‌الکتّاب است. تمام این اسناد به امضای رؤسای وقت انجمن یعنی عبد‌العلی طباطبایی(سید المحققین)، امین‌التجار و محمدتقی طباطبایی می‌باشد.

در حدود 5 سال پیش بنده با استاد مرحوم عبدالحسین حائری در خصوص انتشار مجموعه اسنادی در مورد این انجمن صحبت کردم. ایشان بعد از دیدن این دفاتر،‌ گفتند که بازخوانی این اسناد کار بسیار دشوار و نیازمند به دقت فراوان است و وقت زیادی از محقق می‌گیرد. زیرا نوشته‌های آن‌ها کم‌رنگ و بعضاً ناخوانا است.

بنده نیز مجبور بودم که برخی از اسناد را با اسناد دیگر مقابله کنم یا با حجم بسیار بالا از آن‌ها تصاویر دیجیتالی تهیه کرده و با بزرگ‌نمایی آن‌ها را بررسی کنم. در برخی موارد نیز از جناب آقای محمود نظری-فهرست‌نویس بخش نسخ خطی- کمک گرفتم. همین جا شایسته است که یادی از استاد فقید حائری کنم که در هنگام کار بر روی این اسناد در کتابخانه‌ی مجلس تشریف نداشتند.

برخی از این اسناد به خط سیاق بوده است که توسط خودم خوانده شد، اما برای اطمینان بیشتر از آقای محسن روستایی نیز کمک گرفتم. از شخص دیگری که باید تشکر کنم دکتر محمدنادر نصیری‌مقدم-استاد ایران‌شناسی دانشگاه استراسبورگ فرانسه است که در بازخوانی برخی از اسناد به بنده کمک نمودند. برخی از عکس‌های انتهای کتاب را نیز از مؤسسه‌ی مطالعات تاریخ معاصر ایران گرفتم.

محتوای کتاب

این کتاب شامل متون بازخوانی‌شده‌ی نامه‌ها و تلگراف‌های این دو دفتر است. ویژگی خاص این اسناد این است که اولاً منحصر به فرد است. زیرا بررسی اینجانب نشان می‌دهد که نسخه‌ی دومی از این مجموعه وجود ندارد. حتی بنده در تبریز نیز تحقیق کردم و نسخه‌ یا نسخه‌های مشابه‌ای از این مجموعه ندیدم. ثانیاً در سال‌های 1328 و 1329 هجری قمری در مقطعی که روزنامه‌ی انجمن ایالتی آذربایجان منتشر نمی‌گردید منتشر می‌شد. از این لحاظ این اسناد را می‌توان مکمل روزنامه‌ی انجمن تبریز محسوب نمود.

مجموع نامه‌های این دو دفتر 1777 سند می‌باشد؛ 937 نامه و تلگراف در دفتر اول و 840 نامه و تلگراف در دفتر دوم. همچنین باید اضافه نمود که با آغاز جنگ علنی قوای روسیه علیه مجاهدان تبریز که در شب 29 آذر 1290 شروع شد، فعالیت‌های انجمن نیز متوقف گردید. احتمال می‌رود که دفاتر دیگری هم موجود بوده که در حمله‌ی روس‌ها به تبریز و این انجمن از بین رفته باشد.

مقولات موضوعی

• تلگراف‌هایی که از انجمن ایالتی به تهران و سایر شهر‌ها مخابره شده است.
• تلگراف‌هایی که از تهران توسط وکلای آذربایجان به انجمن مخابره شده است.
• تلگراف‌های انجمن به کلیه‌ی ایالات و ولایات در خصوص وقایع مهمی که رخ می‌داد و این تلگراف‌های جنبه‌ی آگاه‌سازی برای عموم ایرانیان را داشت.
• تلگراف‌های انجمن به سران مشروطه در کلیه‌ی نقاط ایران.
• محتوای این اسناد نشان می‌دهد که انجمن نقش مهمی در بیداری ایرانیان و رهبری نهضت مشروطیت داشته است. انجمن را می‌باید در حکم یک مجلس محلی فعالیت می‌نمود.

اطلاعات کتاب‌شناختی

کتاب حاضر در 1028 صفحه، به قیمت 45000 تومان، در سال 1394 توسط کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی از سلسله اسناد بهارستان، شماره‌ی 30 منتشر گردید.

دارای فهرست مندرجات و مقدمه در آغاز کتاب و تصاویر برخی اسناد و عکس‌ها و نمایه‌ی عام و کتابنامه در پایان کتاب است.

مجید سائلی

آدرس ایمیل جهت جلوگیری از رباتهای هرزنامه محافظت شده اند، جهت مشاهده آنها شما نیاز به فعال ساختن جاوا اسکریپت دارید

تصاویری از این مکاتبات و نامه‌ها