طنز یک حوزۀ ادبی جدی است. مرز میان هنر و زندگی است. به تعبیر هانری لویی برگسون از میان همۀ هنرها، هدف عمومی دارد و بیش از همه به زندگی نزدیک است. از اینرو به خاطر جوهر اجتماعیاش بیش از بخشهای دیگر ادب و هنر با حوزههای گوناگون فکری، فرهنگی و معرفتی در ارتباط است. طنز و کمدی همواره ملازم و همراه جریانات فکری، اندیشگی و تفکر نقادانه بوده است.
این کتاب دربرگیرندۀ مجموعه سیزده گفتگوی رؤیا صدر با استادان و صاحبنظران حوزههای فرهنگ و اندیشه در ارتباط با طنز است. در این گفتگوها تلاش شده که موضوعات مهم و محورهای اساسی بحثبرانگیز و مناقشهآمیز جامعه ما در حوزه طنز مورد توجه قرار گیرد. همچنین به مباحث روزآمدی که کمتر در پژوهشهای طنز ما جای دارد (چون ارتباط میان طنز با جنسیت، قومیت، اخلاق، مذهب و...) فراتر از مباحث نظری تکراری و فارغ از پیشداوریها و کلیشههای ذهنی پرداخته شود. با توجه به کمبود منابع در حوزه مباحث نظری طنز، این کتاب میتواند زمینهساز نگاه دقیقتر به طنز و جایگاه آن در جامعه امروز باشد و برای پژوهندگان و علاقمندانی که در جستجوی پیونددادن طنز با بحثهای روز در حوزه هنر، ادبیات و علوم انسانی هستند مفید واقع شود.
دو گفتگوی ابتدایی کتاب به «طنز و جامعهشناسی» اختصاص دارد. در اولین بخش دکتر نعمت الله فاضلی جایگاه طنز در حوزه فرهنگ و رسانه از نگاه انسانشناسانه را بررسی کرده است. در گفتگوی دوم دکتر ناصر فکوهی ضمن بررسی زمینههای شکلگیری و لوازم ظهور و رشد طنز در جوامع مدرن امروز و موانع رشد آن در جوامع توتالیتر به بحثهای محوری و مناقشهبرانگیز جامعه ما، از جمله طنزهای قومیتی و طنزهای مردمی پرداخته است.
«طنز و پستمدرنیسم» موضوع گفتگوی دیگر کتاب است که با دکتر امیرعلی نجومیان انجام شده است. در بخش بعد دکتر حسن جوادی (از چهره های شاخص پژوهشهای ادبی معاصر) با نگاهی تطبیقی «طنز و ادبیات معاصر ایران» را مورد بررسی قرار داده است.
«طنز و هنرهای نمایشی» موضوع گفتگوی دیگر این کتاب است که در آن داریوش مودبیان از رهگذر نگاه دوباره به طنز و کمدی و روند شکلگیری آن در تاریخ هنر، به موانع حضور طنز نمایشی در ایران امروز میپردازد. امروزه طنز از مباحث مهم در زیباییشناسی است و حوزههای خارج از ادبیات از جمله موسیقی را نیز شامل میشود. از اینرو بخشی نیز به «طنز و موسیقی» و گفتگو با دکتر ساسان فاطمی اختصاص یافته است. در بخش بعد که به «طنز و فلسفه» اختصاص دارد، این امکان فراهم شده که کارکرد طنز در فلسفه و بررسی عوامل مشترک میان این دو با یکی از نظریهپردازان مهم فلسفه معاصر، دکتر رضا داوری اردکانی به بحث گذاشته شود.
در گفتگو در باب «طنز و الهیات» با یاسر میردامادی، جایگاه طنز به صورت عام و ملاکها و معیارهای ممدوح یا مذموم بودن آن از منظر دینی مورد بررسی قرار گرفته و در این میان، به موضوع مهم و مناقشهبرانگیز شوخی با مقدسات نیز پرداخته شده است. بخشی از کتاب هم به «طنز و عرفان» اختصاص یافته است که در آن درباره زمینههای پدیداری طنز در آثار عرفا، محدوده آن و ویژگیهای ساختاری و مضمونی آن با دکتر علیرضا فولادی بحث شده است.
در «طنز و روانشناسی» دو گفتگو انجام شده است. دکتر فربد فدایی طنز و خنده و جایگاه آن را از دیدگاه روانپزشکی بررسی کرده است و دکتر محمد صنعتی ضمن تحلیل نظریههای جدید خنده، به زمینههای روانشناختی گسترش لطیفههای پرخاشگرانه در جامعه امروز پرداخته است.
«طنز و جنسیت» مبحث بعدی کتاب است که با دکتر عباس محمدی اصل به بحث گذاشته شده است. بررسی جنسیتی الگوهای مرسوم خنده و شوخطبعی و بررسی زمینههای پدیداری تفاوتهای جنسیتی در ارتباط با خنده اگرچه با مطالعات روزآمد جنسیتی پیوند دارد ولی در میان منابع فارسیزبان به هیچ تحقیق مستقلی در این زمینه حتی از سوی پژوهشگران زن نمیتوان دست یافت. در بخش طنز و جنسیت از رهگذر گفتگو با دکتر محمدی اصل تلاش شده است تا محورهایی را برای تفکر و تحقیق در این زمینه پیش پای پژوهشگران طنز بگذارد. آخرین محور کتاب به «رویکردهای زبانشناسانه به مقوله طنز» اختصاص دارد که در آن با دکتر کورش صفوی که در این زمینه صاحبنظر و اثر است گفتگو شده است.
فهرست مطالب کتاب:
دیباچه
روزی، روزگاری، هالۀ کمیابیِ طنز/ طنز و جامعهشناسی در گفتگو با دکتر نعمتالله فاضلی
خنده بر مشروعیت خشونت/ طنز و جامعهشناسی در گفتگو با دکتر ناصر فکوهی
زمانی برای بازی با کلانروایتها/ طنز و پستمدرنیسم در گفتگو با دکتر امیرعلی نجومیان
خنده در خانۀ نقد/ طنز معاصر ایران در گفتگو با دکتر حسن جوادی
گاهی به زمین نگاه کن/ طنز و هنرهای نمایشی در گفتگو با داریوش مؤدبیان
کنسرتو برای شوخی!/ طنز و موسیقی در گفتگو با دکتر ساسان فاطمی
جهان، یک طنز مجسم است!/ طنز و فلسفه در گفتگو با دکتر رضا داوری اردکانی
طنز مصداقی از حکمت عملی است/ طنز و الهیات در گفتگو با یاسر میردامادی
شکل دگرخندیدن/ طنز و عرفان در گفتگو با دکتر علیرضا فولادی
جنسیت و لبخند ژوکوند/ طنز و جنسیت در گفتگو با دکتر عباس محمدی اصل
آرامش در حضور خنده/ طنز و روانپزشکی در گفتگو با دکتر فرید فدایی
به سوی شور زندگی/ طنز و روانشناسی در گفتگو با دکتر محمد صنعتی
واقعیتگریزی از زبان خودکار/ طنز و زبانشناسی در گفتگو با دکتر کورش صفوی
کتابخانه تخصصی ادبیات