بازگشت به عقلانیت، پیام کتاب «تفسیر سیاسی قرآن» است

هفته گذشته درششمین جشنواره کتاب دین و پژوهش های برتر ، کتاب تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر به نویسندگی یوسف خان محمدی به عنوان یکی از دو کتاب برگزیده از میان 785 کتاب در گروه علوم قرآن و حدیث معرفی شد.
یوسف خان محمدی روز جمعه به خبرنگار معارف ایرنا گفت: دین اسلام یک دین عقلانیت است و آن را نعمت الهی می دانیم و اگر وجهه عقلانی دین را تقویت کنیم، در تمام زمینه ها پیشرفت خواهیم کرد ولی اگر به طرف احساسات تمایل بیشتری داشته باشیم، جامعه از سعادت دور خواهد شد.
وی افزود: جریان سلفی عقلانیت را کنار گذاشته است در حالی که عقل در اسلام به عنوان رسول باطنی معرفی شده و حضرت علی(ع) فرمود که پیامبران آمده اند تا عقل را شکوفا کنند.
این کارشناس مذهبی گرایش به خرافات را حاصل دور شدن از عقلانیت دانست و گفت: امروز خرافات و رمالی جای عقل را گرفته است و به جای این که دین عقلانی را ارائه دهیم به بیان خواب و مسائل دیگر در محافل عمومی و به ویژه صدا و سیما می پردازیم و بعضی از سخنرانان مذهبی به طرح این مسائل دامن می زنند.
نویسنده کتاب اندیشه سیاسی شیخ عبدالکریم زنجانی همچنین گفت: امروز به جای مسجدمحوری به مداح محور روی آورده ایم که اگرچه ممکن است در کوتاه مدت مفید باشد ولی در درازمدت به ضرر جامعه خواهد بود.
وی افزود: برخی افراد به جای پیدا کردن ریشه های مشکلات خانوادگی و اجتماعی به دعانویسی و رمالی پناه می برند که به عنوان نمونه می توان به جوانانی اشاره کرد که به جای ازدواج عاقلانه و زندگی عاشقانه، ترجیح می دهد تا ازدواجی عاشقانه داشته باشد و زمانی که به مشکلات آن برخورد می کند به دعانویس و رمال پناه می برد.

** اهمیت موضوع وحدت در دوره کنونی
نویسنده برتر ششمین جشنواره کتاب دین و پژوهش های برتر در گروه علوم قرآن و حدیث از موضوع وحدت به عنوان یکی از مطالب مهم کتاب تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر یاد کرد که در هیچ دوره تاریخی تاکنون از اهمیت برخوردار نبوده است.
خان محمدی گفت: در 150 سال اخیر جنبش های اسلامی به 2 پدیده حساسیت داشتند که یکی استبداد داخلی بود و دیگری استعمار خارجی ولی امروز مساله جریان های تکفیری و اختلافات مذهبی باعث شده تا مسلمانان، دشمن اول خود را که اسراییل است، کنار گذاشته و به درگیری و اختلافات مذهبی بپردازند و هر روز این جریان تشدید می شود و در هیچ مقطع تاریخی مسلمانان این گونه علیه هم نبوده اند.
وی افزود: در تفسیر سیاسی قرآن بارها به موضوع وحدت اشاره شده و در یک تقسیم بندی می توان موضوع وحدت را در سه سطح بررسی کرد که سطح اول آن وحدت انسانی است و خطاب آیات آن به همه مردم جهان است و در این زمینه با تاکید بر کرامت می توان به وحدت دست یافت.
خان محمدی اضافه کرد: این آیات معمولا با «یا ایها الناس» شروع می شود و حضرت علی(ع) نیز در فرمان خود به مالک اشتر (نامه 53 نهج البلاغه) می فرماید که «مردم دو دسته هستند. گروهی برادر دینی و دسته دیگر همنوع در آفرینش هستند»
وی وحدت بین ادیان آسمانی را دومین سطح از وحدت دانست و گفت: از مهمترین اسناد در این زمینه می توان به نامه های پیامبر اکرم(ص) به پادشاهان یاد کرد که به «مکاتیب النبی» معروف است و آن حضرت در ابتدای این نامه ها آیه 64 سوره آل عمران را می آوردند.
خان محمدی افزود: این آیه می فرماید «تعالوا الی کلمه سواء بیننا و بینکم الا نعبد الا الله و لا نشرک به شیئا» یعنی «بیایید بر سر سخنی که میان ما و شما یکسان است بایستیم که جز خدا را نپرستیم و چیزی را شریک او نگردانیم» و بر همین اساس می توان بر مبنای توحید با ادیان آسمانی ارتباط داشته باشیم.
وی از وحدت اسلامی به عنوان سومین سطح از وحدت یاد کرد و گفت: خطاب قرآن در این آیات با «یا ایها الذین امنوا» است ولی ما هنوز نتوانسته ایم در جامعه به این وحدت دست پیدا کنیم و امروز گروهی علاوه بر این که تلاش می کنند تا میان اهل سنت و شیعیان اختلاف ایجاد کنند، در قالب جریان های سیاسی نیز مانعی برای زندگی بهتر و سیاست خارجی موثر در دنیا می تراشند.

** سکولاریسم در اسلام جایگاهی ندارد
این استاد دانشگاه گفت: ما معتقدیم اسلام یک دین خاتم است که به تمام نیازهای بشری پاسخ داده و لذا دین فقط به ابعاد عبادی نمی پردازد و اگر محتوای اسلام را شامل اخلاق، عقاید و احکام بدانیم، به جدایی ناپذیری سیاست و دین پی می بریم.
وی افزود: تقریبا همه اندیشمندان دینی معتقدند احکام اسلامی شامل احکام عبادی و معاملاتی است و برخی نواندیشان به احکام تنظیمی یا انتظامی به معنای احکام اجتماعی و سیاسی سخن می گویند که شهید محمدباقر صدر به احکام تنظیمی اعتقاد داشت و مرحوم آیت الله محمدهادی معرفت از احکام انتظامی سخن می گفت.
خان محمدی اضافه کرد: کسانی که معتقدند اسلام در حوزه اجتماعی و سیاسی حرفی برای گفتن ندارند، احکام اسلامی را در حد احکام عبادی می دانند در حالی که بسیاری از احکام دینی به مسائل سیاسی و اجتماعی می پردازد که این موضوع در بسیاری از آیات قرآن نیز آمده است.
وی از جنگ و صلح به عنوان دو نمونه در این زمینه یاد کرد و گفت: امنیت یکی از دغدغه های بشری بوده و در حالی که آیات بسیاری در زمینه جهاد نازل شده از طرف دیگر احکامی درباره صلح وجود دارد و قرآن به پیامبر تاکید می کند که اگر دشمن پیشنهاد صلح داد، آن را بپذیرد و با توجه به وضعیت مسلمانان در زمان صدر اسلام و خطرات مشرکان مکه به بهانه تجدید قوا، قرآن به پیامبر می گوید که صلح را بپذیرد.
خان محمدی تاکید کرد: این موضوع مربوط به احکام عبادی نیست و مسائل بسیاری مانند حج، مشورت، امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد که ماهیت آن سیاسی یا اجتماعی است.
وی افزود: برخی معتقدند حج یک مساله عبادی سیاسی است و در موضوع مشورت نیز که قرآن به پیامبرش دستور مشورت می دهد، بعضی از مفسران معتقدند در آیه 159 سوره آل عمران که خدا به پیامبرش فرمان می دهد «و شاورهم فی الامر» منظور از «امر» حکومت است.
نویسنده کتاب تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر همچنین گفت: همه این آیات و مسائل نشانگر آن است که سکولاریسم در اسلام جایگاهی ندارد بلکه احکام اسلامی و بسیاری از آیات قرآن به مسائل اجتماعی و سیاسی اشاره می کند.
وی اضافه کرد: برخی از مفسران معتقدند بسیاری از آیات قرآن مربوط به مسائل سیاسی و اجتماعی است و مرحوم سیداسدالله خرقانی در کتاب رساله مقدسه قضاء و شهادات بیان می کند که 90درصد از آیات قرآن مربوط به مسائل سیاسی و اجتماعی است.

** توسعه و پیشرفت در سایه خودآگاهی ممکن است
خان محمدی گفت: یکی دیگر از موضوع های مورد تاکید در کتاب تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر مربوط به موضوع خودآگاهی و آگاه کردن مردم است. چون معتقدیم دین اسلام برای آگاه کردن بشر آمده و تا زمانی که جامعه به آگاهی نرسد، هیچ توسعه ای بوجود نمی آید.
این پژوهشگر مذهبی افزود: نواندیشان دینی از مرحوم سیدجمال الدین اسدآبادی گرفته تا مرحوم عبده یا ابوالاعلی مودودی یا ابوالکلام آزاد در شبه جزیره هند و بدیع الزمان سعید نوسی در ترکیه یا شخصیت هایی همچون اسدالله خرقانی و محمدحسن سنگلجی در این زمینه فعالیت های بسیاری داشتند.
این استاد دانشگاه از مرحوم علامه سیدحسین طباطبایی صاحب تفسیر المیزان، شهید آیت الله محمدحسین بهشتی و استاد شهید مرتضی مطهری به عنوان بزرگانی یاد کرد که به دنبال آگاه کردن مردم بودند و لذا معتقدیم تا زمانی که انسان به مسائل دینی و وظایف خود و مشکلات آگاه نباشد، توسعه و پیشرفتی در جامعه اتفاق نمی افتد. چون خرافات جای آنها را گرفته و اجازه پیشرفت نمی دهد.

** آشنایی با کتاب تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر‌
هفته گذشته در مراسم اختتامیه ششمین جشنواره کتاب دین و پژوهش های برتر که به همت سازمان تبلیغات اسلامی در حوزه هنری برگزار شد، کتاب تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر تالیف یوسف خان محمدی و کتاب خاورشناسان و ابن عباس از میان 785 کتاب در گروه علوم قرآن و حدیث به عنوان آثار شایسته تقدیر معرفی شدند.
کتاب تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر که در شانزدهمین همایش کتاب سال حوزه نیز به عنوان اثر تحسین شده انتخاب شد، در سال 92 توسط انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در 496 صفحه منتشر شد.
تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر اندیشه ای نص محور و درون گراست که با اعتقاد به جامعیت و خودکفایی قرآن راه حل سیاست امروزین را در بازگشت بازفهمانه به قرآن می داند و از همین دیدگاه به نقد دوگانه سنت یا تحجرگرایی دینی و تجدد یعنی ایدئولوژی های سکولار می پردازد.
اتخاذ روش درون قرآنی، گسست از مفسران گذشته، توجه به واقعیت های سیاسی- اجتماعی، پرهیز از اسرائیلیات و احادیث ضعیف، تاکید بر تاریخ صدر اسلام و عقل گرایی از شاخصه های مهم قرآن گرایان محسوب می شود.
تفسیر سیاسی قرآن پس از شکست تجارب گوناگون مدرنیته های ایرانی از جمله تجدد سیاسی در قالب مشروطه و نوسازی اقتصادی و اجتماعی در قالب پهلویسم و گسترش خرافات در عرصه های فرهنگی و اجتماعی، برای سامان بخشی جامعه ایران شکل گرفت.
از سید اسدالله خرقانی، رضاقلی شریعت سنگلجی و سید محمود طالقانی می توان به عنوان پیشگامان تفسیر سیاسی قرآن یاد کرد که با عرضه معضلات و مشکلات جامعه ایران به قرآن، رویکرد جدیدی را در قرآن پژوهی ابداع کردند و بین قرآن و واقعیت های اجتماعی- سیاسی تعامل ایجاد کردند.
اتخاذ چنین رویکردی باعث ایدئولوژیک شدن مذهب گردید و ایدئولوژی اسلامی در تقابل با ایدئولوژی های مارکسیسم، لیبرالیسم و سلطنت قرار گرفت و براساس این رویکرد، نظام اجتماعی مانند نظام طبیعی دارای ضوابط و مقررات از پیش تعیین شده است.
ارکان جامعه از جمله اقتصاد، سیاست، جهاد و فرهنگ قانونمند و منطبق بر سنت های الهی می باشد و بنا به اعتقاد قرآن گرایان جامعه ای بطرف توسعه و پیشرفت گام برمی دارد که با شناخت جامع اصول و سنت های الهی در جامعه و عالم هستی هماهنگ حرکت کند.
نظام سیاسی در چنین جامعه غیراستبدادی و با مشارکت مردم قوام پیدا می کند که قرآن گرایان از آن به «حکومت اسلامی شورایی» و «دموکراسی اسلامی» تعبیر می کنند و در عرصه اقتصادی به مالکیت خصوصی تاکید دارند، برای رسیدن به چنین جامعه ای مهمترین مؤلفه خودآگاهی مردم از خود، جامعه و نظام بین الملل است.
آگاه شدن مردم از فواید نظام سیاسی غیر استبدادی، جامعه منسجم، غیر متشتت، عقلانی، مردم را برای دستیابی و رسیدن به چنین جامعه مطلوبی به تلاش و کوشش وامی دارد. در راستای چنین برداشتی از قرآن بود که بحث وحدت و همگرایی، خرافات زدایی، احیای روحیه انسان مسلمان که بر اثر سلطه غرب به رخوت و سستی گرایده بود و همگانی کردن مفاهیم رهایی بخش قرآن در اولویت قرآن گرایان قرار گرفت.
قرآن گرایی تحولات و پیامدهای مثبت و منفی بسیاری بر جای گذاشت که برخی از این نتایج در این کتاب توضیح داده شده است.
خان محمدی پس از مقدمه، مطالب و مباحث خود را در شش فصل بیان کرده و به چارچوب نظری و زمینه‌های فکری و سیاسی و اجتماعی ظهور تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر پرداخته است.
مختصات تفسیر سیاسی قرآن در اندیشه اندیشمندانی همچون سیداسدالله خرقانی، رضاقلی شریعت سنگلجی و آیت ‌الله سیدمحمود طالقانی و نتایج و پیامدهای قرآن‌گرایی سیاسی در ایران معاصر از دیگر مطالب این کتاب است و نویسنده با بخشی که به نتیجه‌گیری اختصاص داده، کتاب را خاتمه داده است.
نویسنده معتقد است که مهم ‌ترین شاخصه این رویکرد تفسیری آن است که شیوه ‌ای جدید را در حکومت ‌داری، تعاملات اجتماعی، روابط بین المللی و روابط فرد، جامعه و خدا فرا روی بشر می‌نهد.
فراهنگ**1003** 1823 خبرنگار: محمدرضا جعفرملک * انتشار دهنده : طاهره نبی اللهی