در این کتاب یکصدسال طنز پارسی و ادبیات فکاهی در ایران، از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی (از نسیم شمال تا گلآقا) تحلیل و بررسی شده است. اما از حیث اهمیت توفیق و گستردگی تأثیرش بر کمیت و کیفیت طنز در ایران، به طور خاص به تاریخچه این مجله و نشیب و فرازهایش در طول پنجاه سال انتشار پرداخته شده است.
توفیق نشریهای است که نام آن در خاطرۀ فردی و جمعی ایرانیان دارای اهمیت و اعتبار ویژهای است. این احترام و اعتبار به واسطۀ پایداری و جهتگیری مردمی و انسانی آن و عمر نسبتاً طولانی در طی پنجاه سال، به دست آمده و در ذهن و ضمیر ایرانیان مؤکد شده است. این کتاب دربردارندۀ نکات و تحلیلهایی در باب این پدیدۀ جالب و مهم در تاریخ ادب و رسانه در کشور ماست. یادکرد نشریهای مردمی، صاحب سبک و بسیار مؤثر در حیطۀ نقد اجتماعی، ادب فکاهی، فرهنگ عامه و تاریخ مطبوعات مستقل منتقد ایرانزمین است. همچنین دربردارندۀ مطالب دیگری مرتبط با تاریخ فرهنگ و طنز، بیوگرافیها، جستارها و نمونههایی از نثر و نظم فکاهی ایران در چند دورۀ بسیار مهم تاریخی است.
غرض از این مجموعه ابتدا آشنایی با تاریخ و مشخصات توفیق است و پس از آن با ارائۀ برخی نمونههای برگزیده از طنز منحصربهفرد و تکرارناشدنی این مجله. به جز این تجلیل و تکریم از نشریهای که همواره به ادب و آداب ایرانی وفادار ماند و برای منافع و آرزوها و خواستهای مردم این سرزمین، متقبل زحمتها و متحمل رنجها شد.
تاریخ توفیق، روایتی است جامع از سرگذشت طنز و مطبوعات فکاهی در ایران. سه نسل از خانواده توفیق، به همراه طنزپردازان با استعداد ایران، در سه دوره حساس تاریخی، تحولی ماندگار در طنز پارسی ایجاد کردند و مکتبی پربار و پایدار برای ادبیات فکاهی پدید آوردند. طنزی که صدای ملت و بازگوی آرمانها و دردودلهای مردم کوچه و خیابان بود و با گذر از رنجها و توقیفهای پیدرپی، به نقد فساد و استبداد میپرداخت. در تاریخ مجلات و جراید فکاهی، از انقلاب مشروطه تا جمهوری اسلامی (از نسیم شمال تا گل آق)، تجربه پنجاهساله توفیق اهمیت زیادی دارد و این کتاب با تأکید بر همین مسئله، داستان صد سال طنز مطبوعاتی و ادبیات فکاهی را در میهنمان پژوهش و گزارش کرده است. برای تکمیل مباحث تاریخ «حزب خران» و تاریخ «کاریکاتور» به همراه زندگینامه و نقد و بررسی آثار بزرگان طنز معاصر، در کنار برگزیدهای از شعرها و نوشتههای فکاهی ارائه شده است.
فهرست مطالب کتاب:
دیباچه
1. طنز و تأمل
2. طنز و تحولات اجتماعی
3. طنز معاصر و نقش مطبوعات
4. توفیق تبریز و استبداد صغیر
5. تأسیس و مؤسس
6. تولد توفیق و تحول طنز ایرانی
7. نمونههای کهن
8. آزادی مطبوعات و کشور جنگزده
9. در مسیر تندبادهای سیاسی
10. آشفتگی، تندروی و گرایش به حزب توده
11. همگام با نهضت ملی
12. سیاست و مکافات
13. توفیق در زندان
14. بازگشت پرفروغ (1336 تا 1350)
15. مطبوع ملت، مطرود دولت
16. ابتکارات و تجربههای توفیق
17. توفیق در بوتۀ نقد
18. توقیف توفیق
19. معمای صدراعظم
20. توفیق از چشم بزرگان
21. ابداع و ابتکار و نام مستعار
22. جمعبندی پنجاهساله
23. حزب خران
24. داستان کاریکاتور
25. دو پیشکسوت: ابن جنی و اجنه/ فصلی دربارۀ احوال و اشعار عباس فرات و سیدغلامرضا روحانی
26. یادی از آن پرچم افراشته/ محمدعلی افراشته و روزنامۀ چلنگر
27. یار کهن/ زندگی و طنزهای ابوالقاسم حالت
28. طنزپردازی و اسطورهسازی/ زندگی و طنزهای ابوتراب جلی
29. یادی از مهدی سهیلی
30. تقلید و بازآفرینی/ طرز افراشته و طنز سنگسری
31. آثار باستانی/ طنزها و خاطرات توفیقی استاد باستانی پاریزی
32. معمار جملهها/ پرویز شاپور و ابداع کاریکلماتور
33. به احترام احترامی/ زندگی و سبک طنزهای منوچهر احترامی
34. بچۀ جوادیه/ عمران صلاحی و طنزهایش
35. فرزند توفیق/ کیومرث صابری، گلآقا و دو کلمه حرف حساب
منبع: کتابخانه تخصصی ادبیات