سه شنبه, 30 آذر 1395 ساعت 08:00

یلدا، فرصتی برای پاسداشت آیین های ملی و استحکام بنیان خانواده

این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)
برگزاری آیین شب یلدا فرصتی برای پاسداشت فرهنگ و سنت های ملی محسوب می شود که اتحاد و یکپارچگی تمامی قومیت های ایران را به تصویر می کشد. در این ارتباط «علی اصغر شعردوست» و «امان الله قرایی مقدم» در گفت وگوی تفصیلی با ایرنا، تقویت روحیه همدلی و استحکام بنیان خانواده را از زیباترین مصادیق سبک زندگی ایرانی- اسلامی دانستند که از آثار رسم های پسندیده ای همچون شب یلدا می توان به گسترش نشاط در جامعه و حفظ آداب و رسوم پیشینیان اشاره کرد.
تمدن ایران باستان دربردارنده رسم و رسوم های فراوانی است که هرکدام نشانگر باورها و اعتقادهای گوناگون مردم این دیار محسوب می شود. در این میان آیین شب یلدا از جمله قدیمی ترین سنت های ایرانیان به شمار می رود که پیشینه آن به چندین سده پیش بازمی گردد.

یلدا به شب پایانی پاییز گفته می شود که مردم ایران زمین در این هنگامه تا سپیده دم بیدار می مانند و گرد هم می آیند تا تاریکی و سردی روحیه آنان را تضعیف نکند. در باور ایرانیان باستان این زمان به گونه ای بود که تاریکی در آن، شکست می خورد، روشنایی پیروز و خورشید زاده می شد، روزها رو به بلندی می گذاشت و تابش نور ایزدی فزونی می یافت.

واژه یلدا ریشه در زبان سریانی و معنای زایش و تولد دارد که منظور از آن ولادت خورشید و جشن هایی به شمار می رود که در این شب برگزار می شود. فردوسی شاعر بزرگ ایران پیشینه این آیین کهن را به هوشنگ از شاهان پیشدادی نسبت داده است و ابوریحان بیرونی نیز از این جشن با نام میلاد اکبر نام می برد و منظور از آن را میلاد خورشید عنوان می کند.

بر پایه این سنت در ایران باستان، اعضای خانواده گرد هم می آمدند و سفره ای به نام «میَزد» می گستراندند و در آن خوراکی های تر و خشک چون انار، هندوانه و آجیل می گذاشتند که اکنون نیز با وجود گذشت سده ها، این مراسم در میان ایرانیان پاس داشته و با شکوه هرچه تمام تر برگزار می شود.

اهمیت و جایگاه این آیین دیرینه سبب شد که سازمان میراث فرهنگی در 1387 خورشیدی، مراسم شب یلدا را به عنوان یکی از آیین های باستانی ایران در تقویم رسمی کشور به ثبت برساند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به همین مناسبت به گفت و گو با «علی اصغر شعردوست» رییس هیات امنای خانه موزه استاد شهریار و «امان الله قرایی مقدم» جامعه شناس، پرداخت.

- متن کامل گفت و گوی ایرنا را در ادامه می خوانیم:
** همنشینی خانواده ها در یلدا، تقویت حس انسان دوستی
علی اصغر شعردوست درباره واژه یلدا و بازتاب آن در ادب فارسی، گفت:‌ ریشه واژه «یلدا» بنا بر برخی روایت ها برگرفته از زبان سریانی به معنای «زایش» و «تولد» است. برگزاری این سنت در بلندترین شب سال که آبستن خورشید محسوب می شود، زیباترین تصویر از این آیین به شمار می رود.

با مطالعه در فرهنگ معین درمی یابیم، واژه چله برگرفته از عدد 40 است و آن را مخفف «چهله» عنوان کرده اند و یک دوره زمانی معین 40 روزه را در بر می گیرد. چله دو موقعیت گاهشماری در طول یک سال خورشیدی است که نخستین آن در آغاز تابستان و دیگری در آغاز زمستان قرار دارد و چله بزرگ 40 روز و چله کوچک 20 روز محسوب می شود.

ایرانیان بر این باور بودند، نور خداوندی بر روی زمین در آتش بوده و این نور در آسمان نخست در خورشید، سپس در ماه و بعد در ستارگان وجود داشته است. از این روی به نماد خورشید توجه خاصی داشتند. دیگر آنکه آنان جهان را بر دو عنصر نیروهای خوب و بد قرار و تمام پدیده های عالم را در این تقسیم بندی جای می دادند.

رییس هیات امنای خانه موزه استاد شهریار بیان داشت: در ادبیات فارسی، شاعران تعبیرهای مختلفی از شب یلدا کرده اند و بیشتر «زلف یار» و «ایام هجران» را از جهت «سیاهی» و «بلندی» به یلدا تشبیه و شب فراق را از نظر طولانی و جانکاه بودن آن با این شب مقایسه می کنند که این مهم بیشتر در سروده های شاعران سبک هندی مشاهده می شود.

ایرانیان باستان که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد در طول سال با سپری شدن فصل‌ها، معیشت و زندگی خویش را تنظیم می کردند و بر اثر گذشت زمان تجربه های کاری و فعالیت‌های خویش را با گردش خورشید و تغییر فصل ها و ... هماهنگ می ساختند. مراسم شب یلدا در دوران باستان به گونه دیگری غیر از شکل و سیاق کنونی برپا می شد اما پس از ورود اسلام به ایران، این آیین نیز چهره ایرانی - اسلامی گرفت. اکنون مراسم آیینی شب یلدا در نقاط گوناگون کشور به شیوه و رسم محلی همان منطقه برگزار می‌شود.

** آیین و سنت های شب یلدا
وی با اشاره به آیین ها و سنت هایی که در این شب برگزار می شود، تصریح کرد: ایرانیان باستان اعتقاد داشتند که با برگزاری آیین شب یلدا به استقبال زمستان که درون مایه ای از سپیدی و پاکی دارد می روند و از فردای آن شب با دمیدن خورشید روزها بلندتر می شود. آنان برای در امان بودن از خطر اهریمن، در این شب به دور هم جمع می شدند و با برافروختن آتش از خورشید طلب برکت می کردند. بازگویی خاطره های بزرگترها نیز از جمله مواردی به شمار می رود که یلدا را برای خانواده ها دلپذیرتر می کند. تفال به دیوان حافظ و شاهنامه خوانی نیز از دیر باز در مراسم و همنشینی های شب یلدا رواج داشته است. در میان اقوام گوناگون ایران زمین که چون رنگ های یک رنگین کمان هریک زیبایی و ویژگی های خاصی را دارا هستند، برای این شب خوراکی های مخصوص آن قوم تهیه می شود.

شعردوست درباره علاقه ایرانیان در ارتباط با تفال به حافظ و شاهنامه خوانی در این شب یادآور شد: از آیین های شب یلدا در ایران، تفال با دیوان حافظ است. مردم دیوان اشعار لسان الغیب را با نیت بهروزی و شادکامی می گشایند و فال دل خویش را از او طلب می کنند. حافظ برای تمام نیت های درونی انسان ها پاسخی دارد و هر فرد بنا به فراخور حال و روزگار خویش نیتی را از دل می گذراند و با گشودن دیوان حافظ و گرفتن فال، سعی بر رسیدن به پاسخ خود دارد.

فال حافظ در میان ایرانیان یک رسم عمومی به شمار می رود. دیوان شعر خواجه شمس الدین حافظ شیرازی از پر طرفدارترین کتاب هایی محسوب می شود که در خانه هر ایرانی وجود دارد. ایرانیان برای تفنن و شاید برای تصمیم گیری با زدن فال به این دیوان فرصتی برای خواندن شعر و تفسیر آن پیدا می‌کنند.

در برخی دیگر از منطقه های ایران نیز شاهنامه خوانی رواج دارد. این امر در واقع خواندن اشعار شاهنامه فردوسی به آواز مخصوص به شمار می رود که در گذشته در بسیاری مجالس از جمله همین شب نشینی شب یلدا رواج داشته و در قدیم به دلیل نبود وسایل ارتباط جمعی و سرگرمی های امروزی، خواندن داستان های اساطیری و پهلوانی به وسیله شاهنامه خوان برای شنوندگان جذاب بوده است. در آن روزگاران شاهنامه خوانی در دو مجلس مختلف یعنی یکی در مجالس خوانین و اشراف که به صورت نشسته اجرا و دیگری در قهوه‌خانه‌ ها در حالت ایستاده برگزار می شد.

رییس هیات امنای خانه موزه استاد شهریار درباره علت برگزاری این آیین و دیدگاه پیشوایان دین نسبت به آن توضیح داد: هر آیین و سنتی، بدون تردید بازمانده باورهای بسیار کهن و برداشت هر قوم از پدیده‌های طبیعی پیرامون خویش است. برای رخنه به این باورها، بررسی دقیق اساطیر و رمزپردازی‌ها از جمله راه های کشف پایه این اعتقادها به شمار می رود.

یلدا به عنوان یکی از مناسبت هایی که ایرانیان از هفت هزار سال پیش آن را گرامی داشته اند، آشکارا وابستگی انسان را به طبیعت حکایت می کند که بیشتر از تاثیر پذیرفته از طبیعت در زندگی اجتماعی و اقتصادی نشات می گیرد.

با مشاهده در اسلام و نظر پیشوایان دینی، روایت یا نظر خاصی در کتاب های معتبر اسلامی در ارتباط با آیین یلدا وجود ندارد، البته هیچ مطلبی درباره نفی این مناسبت و نهی دینداران از برگزاری آن مشاهده نشده است.

مردم ایران همواره شعائر مذهبی و دینی را با اشتیاق و اعتقاد قبول می کنند و پاسداشت مناسبت هایی همچون شب یلدا، چهارشنبه سوری، نوروز و ... که منافاتی با آموزه های دینی ندارند بسیار زیبا و مفید ارزیابی کرده اند. ایجاد نشاط، شادابی و استحکام بنیادهای خانواده ها از عمده ترین مزیت های برگزاری این سنت باستانی به شمار می رود. یلدا به نوعی صله رحم تلقی می شود و یکی از اخلاق های پسندیده و مطرح در تعالیم نبوی و ائمه اطهار(ع) است.

صله رحم و نزدیکی افراد خانواده به همدیگر نوعی ممارست روحی پدید می آورد و روحیه افراد را برای حضور در کارهای جمعی در جامعه تقویت می کند. برگزاری آیین هایی از قبیل شب یلدا تاثیر انکارناپذیری در راستای ایجاد نشاط روحی، تقویت حس انسان دوستی، کمک به دیگران و شکرگزاری از نعمت های خداوند در افراد دارد. در روزهایی که زندگی ماشینی و روابط مجازی بر جامعه حکمفرما شده است، خانواده ها کمتر در کنار هم قرار می گیرند. اینک با تمام این دغدغه ها بسیار زیبا و مطلوب محسوب می شود که به هر بهانه ای این سنت آیینی را در طولانی ترین شب سال اجرا کرد.

** شب یلدا فرصتی برای همدلی اجتماعی
امان الله قرایی مقدم درباره دلایل کمرنگ شدن سنت ها و آیین های شب یلدا، گفت: هر جامعه از آداب، رسوم و سنت های خاصی برخوردار است که می توان با تکیه بر آنها، باورهای فرهنگی را از نسلی به نسل دیگر منتقل کرد. فرهنگ ایرانی با تکیه بر باورهای دینی می تواند آداب و رسوم را زنده نگه دارد. آیین شب یلدا یکی از رسم هایی به شمار می رود که ایرانیان به آن اهمیت بسیاری می دهند که به مناسبت طولانی ترین شب سال با آغاز فصل زمستان برگزار می کنند. شب چله نام دیگر این آیین ایرانی است که در آن خانواده ها دور هم گرد می آیند و مراسم های مخصوص را اجرا می کنند.

این جامعه شناس با اشاره به اینکه صله رحم و برگزاری سنت های ایرانی را نباید به دست فراموشی سپرد، بیان داشت:‌ همواره باید به مراسم و سنت های مختلفی که سبب مستحکم تر شدن ارتباط های خانوادگی می شود، بیشتر اهمیت داد. در عصر کنونی شاهد شکاف عمیقی میان اعضای خانواده هستیم که همین عاملی برای به وجود آمدن کدورت ها است در حالی که می توان با زنده نگه داشتن این آیین ها، صمیمت را جایگزین کرد. برپایی سنت هایی همچون یلدا فرصت مغتنمی برای تحمل سختی ها و دشواری های زندگی روزمره به شمار می رود تا بدین وسیله بتوان به اتحاد و همزیستی مسالمت آمیز میان افراد جامعه دست یافت.

یلدا؛ آیینی برای پیوند زدن افراد
وی با اشاره به اینکه در شب یلدا مردم از احوال هم باخبر و از حمایت های اجتماعی برخوردار می شوند، خاطر نشان کرد: با گردهم آمدن خانواده ها در این شب، پیوند میان افراد بیشتر می شود، خانواده ها از مشکلات هم اطلاع می یابند و سعی در برطرف کردن آن می کنند. ورود تجمل گرایی در این آیین ها، دوری خانواده ها از هم را به دنبال خواهد آورد. باید آداب و رسوم به جایگاه سنتی پیشین بازگردد تا آثار مثبت آن در سطح جامعه نمود پیدا کند. هنگامی که شخص به طرف فردگرایی پیش برود ترجیح می دهد سرگرمی ها، تفریح های کاذب و استفاده بی رویه از شبکه های اجتماعی را جایگزین روابط مستحکم خانوادگی کند و اینگونه فاصله افزایش می یابد.

قرایی مقدم در ادامه افزود: با ورود تکنولوژی های جدید و کمرنگ شدن نمادها و آیین های سنتی شکاف بسیار زیادی میان نسل ها به وجود می آید. افراد با وجود اینکه در ظاهر کنار هم هستند اما به نوعی نسبت به هم احساس غریبی می کنند و تنها هستند. دیگر مسایل و مشکلات هم برایشان مهم نیست و به یک پوچی دست می یابند. برپایی چنین آیین هایی فرصتی برای پیوندزدن افراد است تا فرهنگ و هویت ایرانی همچنان حفظ شود.

پیروی از الگوهای نوین ارتباطی به کاهش ارتباط های سنتی منجر و تا میزان زیادی به ویژه در نسل های جوان جایگزین تعامل های چهره به چهره شده و تمامی ارتباطات خانوادگی را تحت تاثیر خود قرار داده است. همچنین رواج تجمل گرایی به وسیله رسانه ها و تبلیغات در مقطع زمانی به عنوان یک فرهنگ عمومی در جامعه سبب می شود تا افراد ضعیف اجتماع احساس کمبود کنند و بسیاری از ناهنجاری ها در سطح جامعه زیاد شود. گسترش تجمل گرایی در مسایلی مانند ازدواج، اقتصاد و ... تاثیر می گذارد و بدین گونه علاوه بر پدید آوردن آسیب ها فقر عمومی را هم زیاد می کند.

این جامعه شناس با اشاره به سنت های مربوط به شب یلدا در میان اقوام گوناگون ایرانی گفت: باید کوشید تا به ریشه و بنیان برگزاری این مراسم پرداخت و از امکانات موجود برای دورهمی در شب یلدا به بهترین شکل استفاده کرد و بدون پرداختن به شبکه های مجازی از این فرصت که تنها یک بار در سال وجود دارد، بهره برد.

با ارایه مطلب های مفید و جالبی که می دانیم برای اعضای خانواده و خویشاوندان موثر است می توانیم فضایی ایجاد کنیم که تمام افراد احساس شادی و نشاط کنند. کودکان و نوجوانان را هم در این شب نشینی ها شرکت دهیم تا از جذابیت‌های شب یلدا با خبر شوند و بزرگداشت این آیین را در آینده ها نیز احساس کنند. اینک در شرایطی زندگی می‌کنیم که خانواده‌ها به شدت دچار بحران شده‌اند و میان آنها گفت‌و‌گویی رد و بدل نمی‌شود زیرا حرفی برای یکدیگر ندارند.

وی دولت ها و نهادهای مردمی را موظف به نگهداری از این آداب و رسوم دانست و بیان داشت:‌ برای احیای این سنت ها و آیین های ملی، دولت ها و نهادهای مردمی وظیفه سنگینی بر عهده دارند. آنها باید با افزایش سطح نشاط در جامعه به فرهنگ سازی بپردازند. تغییر سبک زندگی مردم و بازگشت به سبک زندگی ایرانی اسلامی نیز می تواند راهکاری برای احیای این سنت های پسندیده باشد. بایستی در جامعه زیرساخت ها را فراهم کرد تا مردم علاقه بیشتری برای برگزاری این آیین ها داشته باشند و اینگونه روحیه گروهی تقویت شود تا شادی و علاقه به این آیین ها گسترش یابد.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار:مریم همتی** انتشار دهنده: شهربانو جمعه
**پژوهشم9117**2002**9131
ایرنا مقاله کانالی برای انعکاس مقاله های اندیشکده ها - پژوهشکده ها - دانشکده ها - مراکز تحقیقاتی و رسانه های ایران وجهان*
Irnaarticle@

اطلاعات تکميلي

خواندن 1249 دفعه

نظر دادن

از پر شدن تمامی موارد الزامی ستاره‌دار (*) اطمینان حاصل کنید. کد HTML مجاز نیست.

آخرین اخبار

اخبار انتشارات دیجیتال

پربازدیدترین اخبار