چاپ کردن این صفحه
چهارشنبه, 24 آذر 1395 ساعت 12:57

الگوی رفتاری و رویکرد مطلوب سیاسی در عرصه فرهنگی

این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)
هدایت و سیاست گذاری های فرهنگی یکی از فعالیت های عمده نظام های سیاسی در کشورهای مختلف است، با این حال رویکرد و شیوه کنشگری دولت و نهادهای حاکم است که می تواند فرهنگ یک کشور را در مسیر پویایی قرار دهد یا آن را به انقیاد درآورده و سد راه زایندگی و رشد آن شود.
فرهنگ و سیاست 2 حوزه مجزا اما دارای برهم کنش و پیوندهای پیدا و پنهانند. رابطه این 2 مقوله و فرایند و نتیجه تاثیرگذاری و تاثیرپذیری فرهنگ و سیاست نیز سال ها است که موضوع بحث و نظر و ارایه دیدگاه کارشناسان و صاحبنظران هر 2 حوزه قرار دارد. در این میان یکی از انگاره های قوی در این مباحث، ضرورت برکنار ماندن حوزه فرهنگ از مداخلات دستوری و ناهمساز با ماهیت عناصر فرهنگی و فرهنگ ساز است؛ چنانکه «علی لاریجانی» رییس مجلس شورای اسلامی، هفته گذشته (پانزدهم آذرماه) در همایش ملی سبک زندگی در هتل لاله تهران تاکید کرد: فرهنگ جنسش مردمی است و نباید فرهنگ حکومتی باشد.
به گفته لاریجانی، حکومت در عرصه فرهنگ باید هدایت نامرئی داشته باشد. این سخنان در حالی مطرح می شود که طی سال های گذشته دخالت برخی نهادهای غیرمرتبط و غیرمسوول و نیز جریان های غیرفرهنگی در حوزه فرهنگ، همواره گریبانگیر فعالان این عرصه بوده است. به عنوان مثال در چند ماه گذشته اعمال نظرهای غیرکارشناسی، سلیقه ای و مبتنی بر اغراض سیاسی از سوی افراد و گروه های غیر مرتبط با مسائل فرهنگی، منجر به چالش هایی چون تعطیلی کنسرت ها و دیگر برنامه های فرهنگی در شماری از شهرها شد.
در این ارتباط، «فاطمه ذوالقدر» عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و «جواد مجابی» نویسنده، نقاش، طنزپرداز، روزنامه ‌نگار و منتقد ادبی در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، به بررسی نقش و تاثیرگذاری سیاست و قدرت در عرصه فرهنگ و الگوهای مطلوب رفتار سیاسی در حوزه فرهنگی پرداختند.

*** حد و مرز دخالت دولت در حوزه فرهنگ
ذوالقدر در خصوص باید و نبایدهای دخالت سکانداران سیاست و قدرت در حوزه فرهنگ به پژوهشگر ایرنا گفت: دولت بزرگترین سازمان و نهادی است که وظیفه تنظیم و هدایت امور جامعه را برعهده دارد و فرهنگ هم از جمله مقوله های اساسی در هر جامعه به شمار می رود. به همین خاطر بعضی تفکرها به شکل افراطی حوزه فرهنگ را قابل مهندسی از سوی دولت می دانند. به عنوان مثال برخی بر این باورند که اگر تصمیمی در سطح دولت یا نهاد حاکمتی گرفته شود، باید این تصمیم در حوزه فرهنگ به طور حتم عملی شود! این شیوه حتی اگر قابل اجرا باشد شیوه درستی نیست. حتی اگر نهاد حاکمی بتواند تحمیلی و به زور فرهنگ را مهندسی کند، این امر صحیح و موثر نیست و اگر هم تاثیرگذار باشد این تاثیر کوتاه مدت خواهد بود.
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در عین حال بر آسیب زا بودن ایده بی عملی دولت در عرصه فرهنگ تاکید و اظهار کرد: اینکه فکر کنیم دولت و نهادهای حاکم باید عرصه فرهنگ را به طور کلی رها کنند و وارد آن نشوند نیز نگاهی تفریطی و نادرست است؛ تفکری که بیشتر میان بعضی از جریان های روشنفکری یا ضددینی حاکم است. آنان می کوشند حوزه فرهنگ را جدا از دین و دولت معرفی کنند اما در هیچ کجای دنیا فرهنگ به مثابه یک موضوع اساسی و حساس به طور مطلق به حال خود رها نمی شود.
مجابی اما در گفت وگو با ایرنا در این خصوص گفت: ما نباید مردم را در قالب های مشخصی بگذاریم و بگوییم تا ابد آنگونه که ما می خواهیم فکر کنند. باید اجازه دهیم هنرمندان از قالب های خودشان بیرون بیایند، رشد کنند آزاد و رها باشند و آثار خلاقانه بیافرینند. باید به مردم یک کشور که در حوزه فرهنگ و هنر، آثار بدیع و خلاقانه پدید می آورند به عنوان فرزندان آن کشور نگاه شود. این درست نیست که همواره به افراد به دلیل نوع نگرششان برچسب هایی از جمله چپی، راستی، مذهبی یا غیر مذهبی زده شود و اینگونه از یک گروه و فعالیت هایش پشتیبانی و حمایت شود و جلوی فعالیت عده ای که نگرششان را نمی پسندیم بگیریم.
این نویسنده و نقاش در ادامه با طرح این پرسش که چرا باید آثار نویسندگان مشهور کشور سال ها در ممیزی بماند، افزود: خود من حدود 10 کتاب دارم که در ممیزی مانده اند. خوب این اتفاق یعنی چه؟ باید اجازه دهیم مردم در عرصه فرهنگ حرف خودشان را بزنند و فعالیت قانونی خودشان را انجام دهند. فرهنگ عرصه ای است متعلق به همه و فقط متعلق به دولت ها نیست.
به گفته مجابی، دولت ها حق ندارند فرهنگ را از آن خودشان بدانند. فرهنگ متعلق به مردم است. مردم هم خودشان خیلی خوب تشخیص می دهند که از چه چیزی حمایت کنند و از چه چیزی حمایت نکنند.
وی در همین زمینه ادامه داد: همان مردمی که شاهنامه فردوسی و آثار حافظ و سعدی را در طول قرن ها نگه داشته اند و این آثار گرانبها را از دل مصائبی چون زلزله ها، سیل ها، جنگ ها، خونریزی ها و غارت ها به عنوان سرمایه های ملی خود حفظ کرده و به دست ما رسانده اند، می توانند کیارستمی ها و تناولی ها را نیز حفظ کنند و به دست آیندگان برسانند. بنابر این شاعری مثل احمد شاملو را مردم نگهداری می کنند و هیچ رویکرد سیاسی و جناحی نمی تواند با مداخله در فرهنگ و اعمال سلیقه در آن، هنر یا هنرمندی را که مردم می خواهند نادیده بگیرد.

*** فرهنگ، مداخله سیاسی و سیاست زدگی
از نگاه هر 2 صاحبنظر امور فرهنگی، مداخله سیاسی و سیاست زدگی عرصه فرهنگ آسیب های جدی به این حوزه وارد می سازد. در این زمینه ذوالقدر اظهار داشت: متاسفانه با سیاسی شدن فرهنگ، این عرصه بازیچه دست سیاستمداران قرار می گیرد. در چنین شرایطی فرهنگ از تاثیرگذاری خود محروم می ماند و این سیاست است که تعیین می کند ما چه شیوه ای داشته باشیم، چه نوع سبک زندگی انتخاب کنیم و در چه مسیری حرکت کنیم. در حقیقت نقشه راه را باید فرهنگ ارایه کند. همه اقشار جامعه باید بر اساسِ فرهنگ که متاثر از آموزه های دینی و اخلاقی است، در مسیر اصلاح جامعه حرکت کنند.
این نماینده مجلس افزود: اکنون نوعی سیاست زدگی در حوزه فرهنگ حاکم شده و فرهنگ زیر تاثیر سیاست قرار گرفته است. این خط کشی های سیاسی و جناح بندی ها به فرهنگ آسیب می رساند و فرهنگ را از مسیر درست منحرف می کند. همچنین، وابستگی فرهنگ به دولت‌ ها باعث می‌ شود فرهنگ نیز به دردهای دولت گرفتار شود. تحت تاثیر همین شرایط است که برخی ارزش‌ های فرهنگی که در دوره‌ ای مورد تاکید و تایید بوده، در دوره‌ های دیگر به سبب تاثیرپذیری از سیاست ممکن است مورد نکوهش قرار گیرد و نادیده انگاشته شود. از این رو، سپردن وظیفه تولید و آفرینش فرهنگی به عهده جامعه، به تداوم همیشگی فرهنگ کمک می‌ کند.
مجابی نیز در این باره گفت: فرهنگ یک مقوله وسیع است. هم زندگی مردم را در بر می گیرد و هم به نوع جهان بینی و تفکر یک ملت باز می گردد. بنابراین محدود کردن فرهنگ به مسایل سیاسی و اقتصادی از ارزش آن کم می کند. شکی نیست که دخالت دولت ها در فرهنگ باعث کندی رشد فرهنگ می شود. این دخالت ها اگرچه نمی تواند به طور کامل فرهنگ مردم را دگرگون کند اما گاهی باعث انحراف هایی در فرهنگ می شود.
به باور وی، تقسیم بندی های کاذب با عنوان هایی چون چپ، راست، مذهبی یا غیر مذهبی در فرهنگ باعث رکود فرهنگی می شود و ایجاد محدودیت های سلیقه ای که در مسایل فرهنگی پیش می آید به ضرر همه تمام می شود.

*** نبود تقسیم کار در حوزه فرهنگ؛ چالشی اساسی
ذوالقدر در ادامه گفت وگو با پژوهشگر ایرنا به انتقاد از نبود برنامه ریزی و تقسیم کار مشخص در حوزه فرهنگ پرداخت و این چالش را مانعی اساسی در برابر پویایی فرهنگ توصیف کرد.
این نماینده مجلس گفت: با وجود تاکیدهای مقام معظم رهبری درباره اجرای تفسیر جدید از اصل 44 قانون اساسی که بر خصوصی سازی تاکید دارد، متاسفانه فرهنگ در کشور ما به شیوه سنتی و به طور عمده با تصدی بخش دولتی اداره می شود. اما باید با گسترش نهادهای فرهنگی برای کاهش بار دولت اقدام کرد و از سویی با مشارکت دادن بخش خصوصی، زمینه تنوع و نوآوری در فعالیت های فرهنگی را فراهم آورد.
به گفته ذوالقدر اگر تقسیم کار درستی بین حوزه های دولتی و غیردولتی در سه زمینه سیاست گذاری و قانون گذاری، هدایت و حمایت و نظارت و کنترل انجام شود، به میزان زیادی از اختلاف نظرها و چالش های حوزه فرهنگ کاسته خواهد شد. به طور مثال دولت می تواند برای ساخت فیلم هایی در سینما که به تقویت نهاد خانواده کمک می کند سیاستگذاری داشته باشد اما نباید وارد صحنه اجرا شود. قرار نیست دولت خودش فیلم بسازد یکی از مشکلات ما این است که نهادهای دولتی و شبه دولتی خودشان بخش های اجرایی دارند. کارهای اجرایی باید به مردم و بخش خصوصی واگذار شود.
وی افزود: اگر در حوزه فرهنگ تقسیم کار درستی صورت گرفته باشد، نهادهای مردمی نیز آنقدر قدرت خواهند داشت که جلوی سیاست گذاری های غلط دولت را بگیرند و یک تعامل و پالایش دوسویه میان دولت و نهادهای غیردولتی و خصوصی در عرصه فرهنگ شکل گیرد. وقتی همه کارهای اجرایی در حوزه فرهنگ را دولت انجام دهد، نهادهای مردمی تقویت نمی شوند که بتوانند اثرگذار باشند. وقتی دولت و نهادهای حاکم در حوزه اجرایی فرهنگ وارد نشوند و در این حوزه فقط به سیاست گذاری و نظارت بپردازند، نهادهای مردمی قدرت پیدا می کنند تا از طریق مطبوعات، نمایندگان مجلس، تبلیغات آزاد، انجمن های صنفی و ... در سیاست گذاری های دولت اثرگذار باشند.

*** چه باید کرد؟
ذوالقدر در ادامه گفت وگو با ایرنا درباره راهکارهای کاهش آسیب ناشی از دخالت دولت و نهادهای حاکم در عرصه فرهنگ گفت: باید به دغدغه های فرهنگی توجه و در جهت بالندگی جامعه حرکت کنیم. هر برنامه ای که تدوین می شود، باید پیوست فرهنگی داشته باشد. هر برنامه ای که تدوین می شود باید متاثر از فرهنگ و با رنگ و بوی فرهنگ باشد. در این صورت رستگاری جامعه و برکات فراوانی را شاهد خواهیم بود. در غیر این صورت سیاست به فرهنگ آسیب زده و از تاثیرگذاری فرهنگ در جامعه خواهد کاست.
مجابی نیز در ارتباط با مهمترین اقدام ها برای بهبود وضعیت فرهنگ گفت: به گمان من آنچه در این زمینه اهمیت بسیاری دارد این است سایه سنگین قدرت را از سر فرهنگ برداریم. بگذاریم مردم تصمیم بگیرند و به ذوق و تصمیم مردم اعتماد کنیم چرا که مردمی که یک فرهنگ چندهزار ساله دارند هیچ وقت در درازمدت اشتباه نمی کنند. این موضوع برای ما نویسندگان و هنرمندان یک امر قطعی است که هیچگونه پشتوانه ای جز فهم عمیق مردم نداریم. این تعجب آور است که عده ای در اتاق های دربسته بنشینند و راجع به نقاشی، موسیقی یا هر هنر دیگر نظر دهند و به سلیقه خودشون گروه ها و اندیشه های مختلف برخورد کنند. چنین رفتاری عجیب و غریب است و در هیچ جای دنیا معنا ندارد.
این هنرمند افزود: دولت می تواند با ایجاد زیرساخت ها به فرهنگ کمک کند. دولت می تواند کتابخانه های عمومی بسازد، فرهنگ را به مدارس، دانشگاه ها و کتب درسی ببرد، به موزه ها رسیدگی کند اما اجازه ندارد در کیفیت هنر دخالت کند. تاریخ این واقعیت را به اثبات رسانده است که نهادهای حاکم نمی توانند جلوی درخشش هنر و فرهنگ حقیقی را بگیرند. به عنوان مثال محمدعلی شاه قاجار نتوانست جلوی دهخدا را بگیرد که دهخدا دهخدا نشود. در روسیه و در چین حکومت ها سال های سال بهترین فرزندان فرهنگی کشور را نابود کردند، آخرش چه چیزی به دست آوردند؟ آیا توانستند باز هم افرادی مثل «آنتوان چخوف»، «فئودور داستایوفسکی» یا حتی فردی در حد «الکساندر سولژنیتسین» پدید بیاورند؟ در پاسخ باید گفت مثل این نویسندگان دیگر در روسیه رشد نکردند چرا که محیط بسته اجازه رشد به افرادی مشابه آنها را نداد.
به باور مجابی، در مسیر ارتقای فرهنگ بهترین کار این است که نظام های حاکم به ارتباط دقیق بین فرهنگ با سیاست و اقتصاد واقف باشند اما در عین حال فرهنگ را تابع سیاست و اقتصاد نکنند.
وی در پایان بیان داشت: فرهنگ، سیاست و اقتصاد ارتباط ارگانیک و اندام واری با یکدیگر دارند اما سیاست یک مملکت باید آنقدر آگاهانه و هوشیارانه و آزادمنشانه عمل کند که فرهنگ را محدود و منحرف نکند و بگذارد این عنصر راه خودش را برود . شکی نیست وقتی که ما آزادی می دهیم از یک دوران هرج و مرج نیز عبور خواهیم کرد و این دوران هرج و مرج را باید حکومت ها تحمل کنند تا فرهنگ زلال شود و در مسیر اصلی خود قرار گیرد.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار: مهتاب افشین نسب** انتشاردهنده: سیدمحمد موسی کاظمی **پژوهشم**9282**9279

اطلاعات تکميلي

خواندن 832 دفعه
خبرنگاران کتاب

آخرین‌ها از خبرنگاران کتاب