جایزه جلال مهم‌ترین فستیوال ادبی برای پاسداشت زبان فارسی است

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، نشست خبری نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد، صبح امروز (سه‌شنبه 23 آذر) با حضور مهدی قزلی، دبیر اجرایی این جایزه و مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان و منیژه آرمین، دبیر علمی نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد برگزار شد.
مهدی قزلی با بیان اینکه بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان در برگزاری جایزه ادبی جلال‌آل احمد تلاش می‌کند تا بهترین شیوه اجرا را ارایه دهد، بهترین آثار انتخاب شود و در این راه به مشورت و تعامل با اهالی ادب و مسئولان فرهنگی می‌پردازد، گفت: از آنجا که برگزاری جایزه جلال، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی دارد، به دنبال آن هستیم تا با استفاده از تجربیات گذشته این جایزه، بخش‌هایی را به عنوان «افزوده» در کنار آن اجرا کنیم که البته با تغییر در محتوای جایزه تفاوت دارد و هیچگاه به دنبال تغییر در برگزاری اصل جایزه ادبی جلال نیستیم.
وی افزود: زبان فارسی در محدوده جغرافیایی زیادی گسترده نیست و جمعیت زیادی هم به نسبت زبان‌های دیگر، با استفاده از این زبان سخن نمی‌گویند. بر این اساس برای حفظ و پاسداشت زبان فارسی و ادبیات خلاقه این زبان، فعالیت‌هایی باید انجام شود که یکی از آنها برگزاری جایزه جلال و البته تقویت شکلی آن در دوره‌های بعدی است.
قزلی ادامه داد: زبان فارسی، قدیمی ‌ترین و کم ‌تغییرترین زبان در حال گفت‌وگوی دنیاست. تفاوت آنچه ما در زمان حال به زبان فارسی صحبت می‌کنیم، با آنچه در هزار سال پیش بوده، کم‌ترین تغییر را داشته و از این لحاظ بین زبان‌های مختلف بی‌همتاست.
دبیر اجرایی نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل ‌احمد تأکید کرد: برای پاسداشت زبان فارسی باید حتی‌الامکان مرزهای جغرافیایی را در این زبان برداریم و با مرزهای تمدنی و مرزهای زبان فارسی مرتبط باشیم. برای رسیدن به این مهم، گام‌هایی را با برگزاری جایزه جلال برداشته‌ایم که یکی از آنها پرداختن به زبان فارسی در حوزه خارج از کشور ایران است.

** بخش ویژه افغانستان به جایزه جلال افزوده شد
دبیر اجرایی نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل ‌احمد از اضافه شدن بخشی ویژه ادبیات خلاقه افغانستان در این جایزه خبر داد و گفت: برای پاسداشت زبان فارسی در جایزه ادبی جلال آل‌احمد، به دنبال آن بودیم که مرزهای جغرافیای سیاسی را برداریم و به سراغ مرزهای تمدنی زبان فارسی برویم.
وی ادامه داد: در گام اول برای اجرایی کردن این هدف، سراغ جغرافیای سیاسی که هم به زبان ما حرف می‌زنند و هم به زبان ما می‌نویسند و هم اینکه تشکیلاتی برای پیگیری این ماجرا دارند، رفتیم.
قزلی، با بیان اینکه مرحله اول داوری و انتخاب نامزدهای بخش افغانستان به عهده اتحادیه ناشران و نویسندگان افغانستان بود، اضافه کرد: در این بخش، آثار هر نویسنده افغانستانی در هر جای دنیا که به زبان فارسی نوشته و منتشر شده، با نظر اتحادیه ناشران و نویسندگان افغانستان، مورد نظر هم ما بوده است.
وی همچنین درباره بازه زمانی کتاب‌های منتشرشده در افغانستان برای بررسی در جایزه جلال اظهار کرد: اگر مانند آثار ایرانی شرکت‌کننده در جایزه جلال، فقط منتشرشده‌های سال قبل را بررسی می‌کردیم، تعداد کتاب‌ها کم می‌شد و ادبیات افغانستان مورد بی‌مهری قرار می‌گرفت و نمی‌توانستیم این آثار را از اول تاریخ ادبیات داستانی افغانستان بررسی کنیم.
قزلی گفت: به همین دلیل و با توجه به اینکه جایزه جلال عمر 8 ساله دارد و امسال نهمین دوره آن برگزار می‌شود، آثار منتشر شده در 8 سال اخیر افغانستان را در این بخش بررسی و داوری کردیم.
دبیر اجرایی نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل ‌احمد ادامه داد: مجموعه داستان‌ها و رمان‌های چاپ‌شده در افغانستان در مدت 8 سال قبل، حدود 100 کتاب است که پس از داوری ابتدایی اتحادیه ناشران و نویسندگان افغانستان، توسط داوران ما آقایان ابراهیم زاهدی‌مطلق، مجید قیصری و شهریار عباسی، داوری و نامزدهای نهایی هم مشخص شده‌اند.
وی در پاسخ به این سئوال که چرا داوران بخش افغانستان، ایرانی هستند و از نویسندگان افغانستان در ترکیب داوران استفاده نشده است، گفت: این جایزه، «جلال آل‌احمد» است و ایران برگزارکننده آن است.
قزلی تاکید کرد: دلیل دیگر ما برای دعوت نکردن از داوران افغانستانی این بود که اگر قرار بود از نویسندگان این کشور در ترکیب داوران خود استفاده کنیم، بلافاصله باید آثار آن داور را از گردونه داوری حذف می‌کردیم.
به گفته وی، تعداد آثار افغانستان به اندازه ای نبود که یک اثر شاخص بیاید و چند اثر شاخص از آن طرف حذف شود، اتحادیه ناشران و نویسندگان افغانستان هم نتوانست از نویسندگان شاخص خود داور انتخاب کند زیرا آنها دوست داشتند آثارشان در این جایزه مورد داوری قرار گیرد و در جایزه شرکت کند از این رو از این کار صرف نظر کردیم.
قزلی ادامه داد: به ماندن بر این قاعده اصرار نداریم و امیدواریم که در این بخش، داوران را بین‌المللی‌تر انتخاب کنیم هرچند از کارشناس و مشاور افغانستانی و مشاور مسلط به موضوع افغانستان استفاده کردیم تا در مواجهه با موضوعاتی در نثر، زبان، کلمات و موضوعات که از آن فهم بومی نداشتیم، استفاده کنیم.
وی درباره بررسی آثار نویسندگان افغانستان که کتاب‌هایشان در ایران منتشر شده بودند، اظهار کرد: کتاب‌هایی که توسط افغانستانی‌ها در موسسات نشر ایرانی منتشر شده، قاعدتا در دوره‌های گذشته مورد بررسی قرار گرفته‌اند اما با توجه به اینکه می‌خواستیم ادبیات افغانستان را بررسی کنیم، به این کتاب‌ها هم دوباره پرداختیم.
مدیر عامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان گفت: اگر کتابی در دوره‌های جایزه جلال مورد توجه قرار نگرفته، در دوره 8 ساله بخش افغانستان مورد بررسی قرار گرفت و البته در بین نامزدهای این دوره، هیچ کتابی از آنها حضور ندارد. نامزدها یا داخل افغانستان و یا توسط ناشران افغانستانی که در ایران فعالیت می‌کنند، چاپ و منتشر شده‌اند.
وی درباره پرداختن به آثار مهاجران افغانستانی مقیم اروپا و آمریکا نیز گفت: آثار این نویسنده‌ها به زبان فارسی مورد داوری قرار گرفته است. مثلا خالد حسینی نویسنده افغانستانی، کتاب‌هایش را به زبان انگلیسی می‌نویسد و چون به زبان فارسی نمی‌نویسد، ملیت نویسنده مورد نظر ما نیست از این رو مهم‌ترین شاخصه برای حضور اثری در بخش افغانستان این است که آن اثر به زبان فارسی نوشته شده باشد.

** مانع مهمی برای حضور نویسندگان تاجیک در جایزه جلال وجود ندارد
دبیر اجرایی نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد گفت: به دنبال حضور تاجیکستان به عنوان کشور فارسی‌زبان در جایزه ادبی جلال هستیم اما در این راه با مشکل مواجهیم و آن استفاده نویسندگان تاجیک از خط سیریلیک است.
وی افزود: برای گسترده‌تر کردن حوزه فعالیت جایزه ادبی جلال آل‌احمد، سراغ افغانستان رفتیم که در جغرافیای سیاسی آن به زبان فارسی، هم صحبت می‌شود و هم نوشته می‌شود.
وی ادامه داد: به دنبال حضور تاجیکستان در این جایزه هم بودیم؛ اما در این راه با مشکل مواجهیم و آن، استفاده نویسندگان تاجیک از رسم‌الخط سیریلیک است. به لحاظ اجرایی امکان اینکه بتوانیم برای این دوره این آثار نویسندگان تاجیک را هم بررسی و از میان آنها برنده جایزه را اعلام کنیم، وجود نداشت.
قزلی گفت: امیدواریم در مرحله بعدی، آثار نویسندگان تاجیک را در بخش داستان فارسی غیرایرانی و یا غیرمنتشره در ایران، مورد داوری قرار دهیم.
دبیر اجرایی نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در بخش دیگری از سخنان خود در این نشست، درباره قابلیت بین‌المللی شدن جایزه جلال گفت: یکی از مبانی محکم برگزاری جایزه جلال، زبان فارسی است، اگر بین‌المللی شدن جایزه از این مبنا تخطی نکند و آثاری که مورد داوری قرار می‌گیرند، تنها در حوزه داستان و ادبیات داستانی باشند، می‌توان جایزه جلال را به صورت بین‌المللی برگزار کرد.
وی افزود: البته براساس این مبنا و قاعده، کشورهای زیادی نداریم که بتوانند در این جایزه شرکت کنند، زبان فارسی تنها در ایران، افغانستان، تاجیکستان و بخش‌هایی از ازبکستان و ترکمنستان و کشورهای دیگر رواج دارد.
به گفته قزلی، در شبه قاره هم این زبان حضور دارد اما مرتبط با ادبیات داستانی نیست و بیشتر شامل شعر و مباحث نظری زبان فارسی است بنابراین برای بین‌المللی شدن با محدودیت‌هایی مواجه هستیم.
قزلی ادامه داد: به دنبال آن هستیم تا آثار ایرانیان نسل اول و دوم و سوم مهاجران که کتاب‌های خود را به زبان فارسی و توسط موسسات انتشاراتی کشورهای دیگر منتشر می‌کنند، بررسی و داوری کنیم و در افق خود، به دنبال برنامه‌ریزی برای تحقق این موارد هستیم.

** سامانه رصد در احصای آثار شرکت‌داده شده در جایزه جلال فعال شد
دبیر اجرایی نهمین جایزه ادبی جلال آل‌احمد گفت: برای اولین بار، سامانه‌‌ای تحت عنوان
«سامانه رصد» در احصای آثار شرکت‌داده شده در جایزه جلال فعال شد که بیش از یکهزار کتاب بررسی و 483 کتاب در این سامانه، مطالعه شد.
قزلی افزود: برای اینکه انتخاب‌هایمان، انتخاب دقیق‌تری باشد و از وضعیت داستانی شناخت بهتری حاصل کنیم، یک گروه رصد تشکیل داده‌ایم که هیچ ارتباط تشکیلاتی با هیات داوران جایزه جلال ندارند. این گروه رصد، تنها به بررسی آثار ادبی می‌پردازد.
وی اضافه کرد: نتایج این بررسی‌ها به هیات داوران منتقل می‌شود که در واقع، انجام برخی از مسئولیت‌های دبیرخانه جایزه جلال است، دبیرخانه جایزه وظیفه شناسایی، دسته‌بندی و غربال اولیه آثار را زیر نظر دبیر علمی به عهده دارد که این مهم به کمک گروه رصد انجام شده است.
به گفته وی، گروه رصد در این راه، بیش از یکهزار کتاب را بررسی و 483 کتاب را شناسایی و مطالعه کرده و درباره آنها نظر مکتوب داده است؛ منتها این نظرات، مقدماتی و اولیه هستند و در داوری دخالت داده نمی‌شوند.

** دوران بی‌تفاوتی نسبت به جایزه جلال سر آمده است
دبیر اجرایی هفتمین، هشتمین و نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد گفت: به هیچ وجه، گذشته جایزه جلال را نفی نمی‌کنم، حتی دبیران و اعضای هیات علمی دوره‌های گذشته را به جلسه مشورتی فرا خواندیم اما آن دوره سر آمده که برنده شدن و نشدن در جایزه جلال، هیچ اثری در وضعیت نویسنده و کتاب نداشته است.
وی اظهار داشت: بعضی از آثار برگزیده جایزه جلال پس از مدت کوتاهی در مسیر ترجمه شدن پا گذاشته‌اند.
قزلی در بخش دیگری درباره نتایج حاصل از واسپاری جایزه جلال به بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان گفت: ابتدا باید تاکید کنم که گذشته جایزه را نفی نکرده‌ایم و برای برگزاری دوره‌های هفتم تا نهم جایزه جلال که مسئولیت آن با ما بوده از دبیران و هیات علمی دوره‌های پیش از آن برای مشورت گرفتن، دعوت کرده‌ایم.
وی توضیح داد: به برندگان دوره‌های قبل احترام گذاشته‌ایم و در برنامه‌ها و انتخاب‌هایی که قصد انجام داشتیم، آنها را مد نظر قرار دادیم با این حال در این دوره‌ها تغییراتی در آیین‌نامه جایزه جلال ایجاد کردیم. یکی از آنها حذف بخش تاریخ‌نگاری به نفع ادبی ماندن جایزه جلال بود.
قزلی ادامه داد: یکی دیگر از تغییرات و تثبیت‌ها، میزان جایزه بود، طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، میزان جایزه جلال در گذشته 110 سکه بود، این تعداد سکه از میزان جایزه‌‌ای که به نشان درجه یک لیاقت ملی ما می‌دادند، 10 سکه بیشتر بود.
وی گفت: به همین دلیل و با توجه به اینکه ظرفیت حوزه ادبیات ما در جوایز سالانه هیچ‌ وقت به اندازه نشان درجه یک ملی نبود، همیشه این چالش درباره جایزه وجود داشت و تقریبا هیچگاه به جز یکی ـ دو مورد استثنا این میزان جایزه به برنده داده نشده است.
قزلی ادامه داد: برای اینکه جایزه جلال، جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی را تحت تأثیر قرار ندهد، پیشنهاد دادیم که جوایز آن هم‌سنگ کتاب سال باشد که معادل 30 سکه است به عبارتی، برندگان جایزه ادبی جلال، برندگان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در حوزه ادبیات داستانی نیز هستند.
مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان گفت: تلاش کردیم تا جایزه جلال شفاف باشد، صراحت و مسئولیت داشته باشد و هر آنچه در جایزه اتفاق می‌افتد، توسط دیگران قابل رصد باشد. در انتخاب ترکیب هیات علمی و هیات‌های داوری جایزه در سه دوره اخیر، حساسیت‌های بسیاری داشتیم و این ترکیب، نشان‌دهنده آن است که اعضای آن هم‌طیف و همسو و از یک دسته نیستند. قزلی یادآور شد: در انتخاب آثار و معرفی نامزدها و برگزیده‌ها، توافق بر مبنای غیرکارشناسی، بین داوران انجام نمی‌شود. هیات داوران جایزه در سه دوره اخیر، رنگین‌کمانی بوده و این موضوع کمک کرده تا جایزه با تضارب آرا و گفت ‌وگوی فنی پیش برود و امکان لابی کردن بین داوران وجود نداشته باشد.
قزلی افزود: در 90 درصد بخش‌دوره‌های جایزه جلال، تا دقیقه آخر برنده‌ها مشخص نمی‌شوند و حتی یک مورد هم نداشتیم که دبیرخانه و یا شخص ذی‌نفوذی توانسته باشد نظر داوران را تغییر دهد و همیشه و بدون هیچ تردیدی، کتابی که داوران انتخاب کرده‌اند، به عنوان برنده جایزه معرفی شده است.
وی با بیان این‌که ما به عنوان گروه و اعضای اجرایی جایزه، مرعوب اینکه فلان نشر در جمع ناشران هست یا نیست، نشده‌ایم و مرعوب این نبوده‌ایم که فلان نشر دو یا سه کتاب در بین نامزدهای جایزه دارد، اظهار داشت: همین دیدگاه و عملکرد ما در جامعه ادبی اثر مثبت گذاشته است.

** حساسیت جامعه ادبی نسبت به جایزه جلال و برندگانش بیش‌تر شده است
دبیر اجرایی نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد با بیان اینکه در برگزاری جایزه جلال احساس سربلندی داریم، تاکید کرد: حساسیت جامعه ادبی نسبت به جایزه جلال و برندگانش بیش‌تر شده است.
قزلی گفت: خوشحالیم از اینکه وقتی قرار شد نهمین دوره جایزه جلال به جای 2 آذر در تاریخ 4 دی برگزار شود، اهالی ادبیات و ناشران از ما درباره تاخیر برگزاری جایزه، مستقیم و غیرمستقیم سؤال می‌کنند که نشان می‌دهد حساسیت جامعه ادبی نسبت به برگزاری و نحوه برگزاری و برندگان جایزه بالا رفته است.
وی افزود: به نظر من آن دوره سر آمده که برنده شدن و نشدن در جایزه جلال، هیچ اثری در وضعیت نویسنده و کتاب نداشته است بنابراین خوشحالم از اینکه وقتی اثر فلان نویسنده در جایزه جلال برنده شده، زمینه ترجمه و معرفی آن در کشورهای دیگر ایجاد می‌شود.
قزلی درباره اقبال جامعه ادبیات در کشورهای دیگر به برندگان جایزه جلال اظهار امیدواری کرد که برندگان در دنیا بیشتر مورد توجه جوامع ادبی و انتشاراتی‌ها باشند.
اختتامیه نهمین جایزه ادبی جلال آل ‌احمد، روز شنبه چهارم دی ‌ماه از سوی بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان در تالار وحدت برگزار می‌شود.
فراهنگ**1880**1027**خبرنگار: پروین اروجی**انتشار دهنده: محمدجواد دهقانی