طه هاشمی: مردم شناسی مانع از گسست عقبه و آینده فرهنگی بشر است

به گزارش روز دوشنبه ی خبرنگار فرهنگی ایرنا، در این برنامه که پیش از ظهر امروز در موزه اسلامی برگزار شد سید محمد بهشتی (رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی) سعدالله نصیری قیداری (دبیر کمیسیون ملّی یونسکو)، سید احمد محیط طباطبایی (رئیس ایکوم ایران) و جمعی از مردم شناسان همچون محمد میرشکرایی، حضور داشتند.
سید طه هاشمی معاون فرهنگی و امور دانشجویی دانشگاه آزاد در سخنان خود افزود: سرعت رشد فناوری و توسعه ی علم در دنیا، بشر را به مرحله ی تازه یی رسانده که گویی انسان تازه یی در حال پدید آمدن است. این شتاب رشد بشر می تواند رابطه ی وی را با عقبه ی فرهنگی اش قطع کند؛ با این حال، یکی از عواملی که می تواند ارتباط بشر را با گذشته ی فرهنگی اش حفظ کند، همین مطالعه های مردم شناسانه است.
رییس اسبق پژوهشگاه میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی افزود: مردم شناسی می تواند با حفظ همه ی آنچه در گذشته ی بشر وجود داشته، شاکله های هویت فرهنگی بشر را به آینده ی او منتقل کند.
این روحانی، پزشک، پژوهشگر و سیاستمدار از پامبر اسلام به عنوان مردم شناس ترین فرد در میان مسلمانان یاد کرد که توانست با شناخت از روحیه ی مردم، بخش وسیعی از دنیا را با خود همراه کند.
طه هاشمی گفت: از سال 1385 که هفتادمین سال تأسیس نهاد مردم شناسی در ایران را جشن گرفتیم، تحول های بسیاری در حوزه ی مردم شناسی ایران روی داده و البته مردم شناسان بسیاری را هم از دست داده ایم.
نماینده مردم در پنجمین مجلس شورای اسلامی گفت: ما باید به پیوند مردم شناسی و آینده نگری توجه ویژه داشته باشیم. ما همزیستی مسالمت آمیز ادیان گوناگون در ایران را بررسی کرده ایم و دریافته ایم که هویت ملّی و امنیت و یکپارچگی ملّی با به رسمیت شناختن خرده فرهنگ ها است که تقویت می شود.
معاون فرهنگی و امور دانشجویی دانشگاه آزاد در بخش دیگری از سخنان خود، گفت: در دانشگاه آزاد همکاری خوبی را با میراث و پژوهشگاه میراث فرهنگی آغاز کرده ایم. برپایی نمایشگاه اقوام، در کرمان و گرامی داشت یاد استادان روانشاد کوهی کرمانی و ابوالقاسم انجوی شیرازی؛ و تجلیل مرحوم استاد روح الامینی، از جمله ی این برنامه هاست.
وی گفت: پیشنهاد من آن است که 17 مهر ماه، هم زمان با نودمین سال تولد استاد روح الامینی، در مراسمی یاد ایشان را گرامی بداریم. همچنین ما در دوم دی ماه پیش رو نخستین جایزه ی استاد باستانی پاریزی را در حوزه ی تاریخ، ادب و فرهنگ عامه در کرمان برگزار خواهیم کرد. در سال آینده نیز از مرحوم جابر عناصری، صادق همایونی و عنایت الله شهیدی، سه چهره ی برجسته ی مردم شناسی تقدیر خواهیم کرد.
هاشمی ادامه داد: کار بزرگی که ما در دانشگاه آزاد آغاز کرده ایم، این است که شخصیت های علمی، ادبی و فرهنگی کشور را شناسایی کرده ایم تا معرفی آنان و آثارشان، موضوع پایان نامه های دانشجویان در مقطع ازشد و دکتری باشد. با این کار، اطلاعات فراوانی از این شخصیت های برجسته ی ملی در دسترس همه قرار می گیرد.

** در کشور ما هدایت تحصیلی به درستی صورت نمی گیرد
دیگر سخرنان مراسم امروز، سعدالله نصیری قیداری، دبیر کمیسیون ملّی یونسکو، بود. وی سخن خود را این طور آغاز کرد: اینکه 80 سال از تأسیس نهاد مردم شناسی در ایران می گذرد، اما هنوز حتی بسیاری از دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته ی مردم شناسی هم از این رشته شناخت ندارند، باز می گردد به اینکه هدایت تحصیلی در کشور ما به درستی صورت نمی گیرد.
وی که دارای درجه دکتری در فیزیک است گفت: علوم انسانی، مهم ترین و دشوارترین رشته ها است، چراکه انسان را به راحتی نمی توان شناخت. ما باید دانشجویان باهوش به رشته های علوم انسانی هدایت کنیم. دانشجویان ما باید رشته ی خود را به خوبی بشناسند تا بتوانند آن را به درستی به مردم معرفی کنند.
قیداری درباره ی مردم شناسی هم گفت: علم مردم شناسی را باید ظریف ترین رشته ی علوم انسانی دانست، که زیباترین کارکرد آن بر این اصل استوار است که شناخت عمیق تر انسان ها می تواند به شناخت بنیان های فکری آنان منتهی شود بشر امروز گرفتار بحران جهل است که در قران کریم در برابر این جهل، علم و حلم آمده است.
وی افزود: اگر در مناسبات انسان ها جهل حاکم شود، جزم اندیشی و خشونت نیز پیامد آن خواهد بود؛ اما اگر جهل برطرف شود، دوستی و مهر است که میان آدمیان حکم فرما می شود. علم مردم شناسی یکی از روزنه های نورانی به سوی شناخت عمیق انسان ها و خرده فرهنگ هاست و بر همین اساس یونسکو 2013 تا 2023 را سال شناخت خرده فرهنگ ها اعلام کرده است.
نماینده دوره هشتم مجلس ادامه داد:‌ اگرچه سنّ تقویمی مردم شناسی در ایران 80 سال است، اما سنّ تحقیقی آن به بلندای تاریخ و فرهنگ کهن ایران زمین است؛ اما با وجود این، ما در شناسایی فرهنگ خود، کوتاهی کرده ایم. در چهارراه فرهنگی یونسکو، کشور کوچکی چون عمان، بروشورها و آثار فراوانی را برای معرفی این کشور در معرض دید عموم قرار داده؛ این در حالی است که ما با این همه سال سابقه ی تمدنی، چیزی برای عرضه ننهادیه ام.

** امروزه هیچ موزه یی فارغ از نگاه مردم شناسانه نیست
سید احمد محیط طباطبایی (رئیس ایکوم ایران) نیز در این همایش گفت: ایکوم محور فعالیت موزه ها را در امسال، روایتگری چالش های جامعه و گفتن ناگفته ها در موزه قرار داده است. یکی از نگاه های اصلی موزه، نگاه مردم شناسانه به موزه است.
وی ادامه داد: گفتن اینکه یک موزه، موزه ی تخصصی مردم شناسی است، یک بحث است؛ و اینکه امروزه هیچ موزه یی نمی تواند خود را فارغ از نگاه مردم شناسانه ببیند، بحثی است دیگر. باتوجه به نگاه امسال ایکوم، در می یابیم که همانند سال های گذشته، ایکوم و یونسکو از صلح و هم زیستی می گویند و یکی از پایه های این گفتمان صلح و هم زیستی، بر روی دوش مردم شناسی و شناخت مردمان در جامعه ی امروز است.
محیط طباطبایی گفت: نبود شناخت از مردمان و نیز وجود روایت های غلط از شناخت مردم که از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود، موجب می شود جنگ و ستیزه دنیا را فراگیرد. اما شناخت درست از فرهنگ های گوناگون موجب هم افزایی بیش تر بین جوامع و فرهنگ های گوناگون خواهد شد.
وی گفت: از سال های گذشته تا امروز، ایکوم جهانی و کمیته های ملّی، اساس کار را بر حفظ صلح و میراث مشترک در خانه ی مشترکی که در آن زندگی می کنیم و دنیا نام دارد، گذاشته اند. اگرچه امروز در ایران موزه ی ملّی مردم شناسی نداریم، اما باید دانست که نگاه مردم شناسی فراتر از موزه و نهاد مردم شناسی است. این نگاه البته باید در آموزش، فرهنگ، کتاب های درسی، رفتار و همه ی ارکان جامعه ی ما وجود داشته باشد.

** فرهنگ در «مردم شناسی» مستتر است
محمد میرشکرایی، یکی از مردم شناسان کهنه کار ایران، نیز از سخنرانان این برنامه بود. این استاد مردم شناسی گفت: کهن ترین یادمان های نوشتاری فرهنگ سرزمین ما، که از 2500 سال پیش به خط و زبان فارسی باستان در دل سنگ هاو صخره ها برجای مانده، با این نیایش آغاز می شود: «خدای بزرگ است اهورامزد،‌که آن آسمان را آفرید، این زمین را آفرید و مردم را آفرید و شادی را برای مردم آفرید».
وی افزود: و نزدیک به دو هزاره پس از آن، فردوسی بزرگ در مقدمه ی شاهنامه این مفهوم آفرینش جهان را به گونه یی دیگر بیان کرده است: «که یزدان ز ناچیز چیز آفرید / بدان، تا توانایی آرد پدید...
چو زین بگذری مردم آمد پدید / شد این بندها را سراسر کلید
نخستین فکرت، پسین شمار / تویی، خویشتن را به بازی مدار».
میرشکرایی گفت: این پیشینه یی بود درباره ی واژه ی مردم که اساس دانش مردم شناسی است. از نام که بگذریم،‌ مردم شناسی، دانش مطالعه ی رفتار فرهنگی است. اما چه در ایران، چه در کشورهای دیگر، فرهنگ از این عنوان حذف شده، اما با وجود این، فرهنگ در عبارت مردم شناسی مستتر است.
وی توضیح داد: پیشگامان نهاد 80 ساله ی مردم شناسی، افرادی چون صادق هدایت و رشید یاسمی حارج از این نهاد بودند. اما از سال 1314 که فرهنگستان این نهاد را تأسیس کرد، تا امروز نهادهای گوناگون ضابطه هایی را بدان افزوده اند، و امروز نوبت به پژوهشکده ی مردم شناسی رسیده تا میراث دار این مهم باشد.

** یادی از مردم شناس سفر کرده
در یکی دیگر از بخش های این برنامه، خانم دکتر مقدم، همسر روانشاد استاد محمود روح الامینی، مردم شناس برجسته، گوشه یی از ویژگی های شخصیتی و علمی این استاد را برشمرد.
مقدم گفت: گروه انسان شناسی از سال های 47 و 48 شکل گرفت و تدریس درس مردم شناسی در همین سال ها، مصادف با اولین سال بازگشت محمود روح الامینی بر عهده ی وی گذاشته شد.
وی ادامه داد: دانشجویان روح الامینی می گفتند که هیچ گاه در یک کلاس، یک مطلب را دو بار از او نشنیده اند. سمینارهای آموزشی فوق لیسانس و کار میدانی با دانشجویان، یکی برنامه های اصلی او بود. اینکه در خارج از ایران نام ایران و فرهنگش مطرح می شدف مایه ی غرور و افتخار او بود.
مقدم گفت: کتاب ها، مقاله ها، پیشنهادها و طرح های پژوهشی بسیاری با رویکرد مردم شناسانه از او مانده است. روح الامینی شیرین سخن می گفت و با حصله می شنید. ار کسی رنجیده نمی شد و یا به روی خود نمی آورد.
وی ادامه داد: روح الامینی کلاس های درسش را در کاخ گلستان برگزار می کرد و به پیشنهاد او حمام گنجعلی خان از انبار بازاریان به موزیه تبدیل شدو او در سال 73 خانه ی خود را در کوهبنان به خانه ی فرهنگ بدل کرد و موزه ی روستایی گیلان به پیشنهاد او راه اندازی شد.

** تقدیر ها
در پایان این برنامه، با حضور بهشتی، هاشمی، قیداری، نوکنده (رئیس موزه ی ملی ایران) و حسن زاده (رئیس پژوهشکده ی مردم شناسی)،‌لوح پیام این همایش امضا شد و از پژوهشگران واستادان برتر مردم شناسی، همچون استادان محمد میرشکرایی، باجلان فرخی، وکیلیان، مقدم، فرهاد ورهرام، نعمت الله فاضلی، سپهر و جانب اللهی تقدیر شد.

* اجرای گروه موسیقی و رقص محلی آفر، از دیگر بخش های این آیین افتتاحیه بود.
فراهنگ**3067**1823 خبرنگار: امیرحسین دولتشاهی* انتشار دهنده: طاهره نبی اللهی