تحلیلی بر سیاست خارجی آمریکا در دوره ترامپ

رویکرد و منش متفاوت «دونالد ترامپ» رییس جمهوری آینده آمریکا نسبت به سلف وی از دید ناظران سیاست های داخلی و خارجی آمریکا را با تغییرات بسیاری مواجه خواهد کرد. پیش بینی و شناسایی این تغییرات از راه واکاوی سیاست های کلی جمهوریخواهان و شعارها و وعده های انتخاباتی ترامپ و از آن مهمتر مولفه های تاثیرگذار بر سیاست های آمریکا در دوره نو سکانداران دستگاه دیپلماسی را برای در پیش گرفتن رویکردی متناسب تجهیز خواهد کرد.
بر همین مبنا دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه امروز چهارشنبه (هفدهم آذر) نشستی را با موضوع بررسی سیاست خارجی آمریکا در دوره ترامپ برگزار کرد. در این جلسه «محسن روحی صفت» دیپلمات وزارت امور خارجه، «علیرضا میریوسفی» رییس گروه مطالعات خاورمیانه دفتر مطالعات بین المللی وزارت امور خارجه، «ساسان شاه ویسی» کارشناس اقتصادی بین الملل و «زاده علی» و «صاحبی» کارشناسان سیاسی دفتر مطالعات بین المللی وزارت امور خارجه به بیان دیدگاه های خود در مورد موضوع نشست پرداختند.

**ترامپ و تداوم ترامپیسم؛ از عرصه های تجاری تا رقابت های انتخاباتی
روحی صفت دیپلمات وزارت امور خارجه در ابتدای این نشست با اشاره به ابهاماتی که در شخصیت و سیاست ترامپ وجود دارد، شناخت و پیش بینی سیاست خارجی آمریکا در آینده را یک ضرورت دانست. به گفته این کارشناس، با مطالعه کتاب های ترامپ می توان تا اندازه ای نسبت به دیدگاه ها، رویکردها و نوع عملکرد او شناخت حاصل کرد. فاصله زیاد زمانی میان انتشار اولین و آخرین کتاب ترامپ، تصویر خوبی از سابقه رویکردهای او به دست می دهد تا جایی که می توان رفتارهای انتخاباتی او را تداوم همان دیدگاه هایی دانست که در کتاب هایش نوشته شده است. این تداوم دیدگاه ها پیش بینی در خصوص رفتارهای سیاسی او در آینده چه در عرصه داخلی چه عرصه خارجی را هم امکان پذیر می کند.
روحی صفت با بررسی بخش هایی از کتاب های ترامپ، ویژگی هایی چون برتری طلبی، روحیه تهاجمی، آرزوهای بلندپروازانه، ایستادگی برای به کرسی نشاندن حرف و ... را از ویژگی های شخصیتی ترامپ دانست که به احتمال زیاد در سیاست های آتی ترامپ هم نمود خواهد داشت.

** تاثیر شخصیت، خط مشی و تیم سیاسی ترامپ در آینده آمریکا
زاده علی کارشناس سیاسی دفتر مطالعات در بخش دیگری از این نشست چارچوبی تحلیلی برای فهم سیاست خارجی ترامپ ارایه داد. این کارشناس با بررسی سه عنصر شخصیت، خط مشی و تیم سیاسی ترامپ، به پیش بینی رویکردهای کلی سیاست خارجی او پرداخت.
این کارشناس، برونگرایی و توافق ناپذیری را مهمترین ویژگی های شخصیتی ترامپ خواند. به گفته زاده علی شخصیت های برونگرا - مانند روزولت و کلینتون- از لحاظ اجتماعی مسلط و به دنبال تجربه های هیجانی مثبت هستند و گاه رفتارهای مخاطره آمیز از خود بروز می دهند. شخصیت های سازش ناپذیر -مانند نیکسون- خشن و بی احساس اند و به صورت یک طرفه عمل می کنند.
زاده علی در توضیح خط مشی ترامپ، با استناد به مجموع گفته ها و عملکرد او چهار محور را به عنوان خطوط کلی سیاست خارجی آمریکا برشمرد؛ نخست مخالفت با پیامدهای جهانی شدن از مهاجرت تا همگرایی اقتصادی که این نه به معنی انزواگرایی آمریکا، بلکه ملی گرایی آمریکایی است. دوم، مبارزه با افراط گرایی اسلامی که ترامپ آن را ناشی از ناکارآمدی سیاست خارجی آمریکا می داند. سوم، تغییر روابط با رقیبان بین المللی و منطقه ای یعنی ترامپ رابطه با روسیه را نوعی معامله سیاسی می داند و در برابر، دیدگاه سختی نسبت به چین دارد. ترامپ در مورد متحدان هم چنین دیدگاهی دارد و بر این باور است متحدان باید مسوولیت افزایش بار مالی تامین هزینه های نظامی و امنیت را خود بپذیرند.
زاده علی محور چهارم خط مشی ترامپ را به تغییر اولویت ها از ارزش های آمریکایی به حفظ ثبات منطقه ای و بین المللی مربوط دانست و گفت: ایده هایی چون دموکراسی و آزادی که همواره جزو آرمان دولت های آمریکا بوده، در دوره ترامپ جای خود را به ثبات منطقه ای خواهد داد، البته ثباتی که هزینه هایش را همه کشورها تامین کنند.
مولفه سومی که از نظر زاده علی چارچوبی روشن برای درک سیاست خارجی آمریکا ارایه می دهد، تیمی است که ترامپ به همراه خود وارد کاخ سفید خواهد کرد، البته هنوز ترکیب این تیم نهایی نشده است اما بررسی ویژگی کسانی که انتخابشان نهایی شده، از تغییرات عمده در سیاست خارجی آمریکا حکایت دارد. اتکای بیشتر این افراد که دارای عقاید افراطی اند به قدرت نظامی زیاد است و با رویکردهای کلی سیاست خارجی آمریکا مخالفت جدی دارند.
زاده علی در پایان اظهار کرد: مجموع این سه مولفه 2 پدیده تغییر و تداوم را در سیاست خارجی آمریکا پیش بینی پذیر می کند. به نظر می رسد آمریکای ترامپ در مسایلی که برای آمریکا ارزش حیاتی دارد، نه تنها عقب نشینی نکند، بلکه رویکردهای افراطی تر و یکجانبه گرایانه تری اتخاذ کند. ولی در مسایلی که برای آمریکا اولویت راهبردی ندارد، تغییر را شاهد خواهیم بود به ویژه در بحث تعهدات آمریکا به متحدان خود در منطقه هایی چون ارپا و خلیج فارس.

** آمریکای ترامپ و حرکت به سوی انزواگرایی منفعت طلبانه
شاه ویسی دیگر سخنران این نشست بود که از دریچه ای اقتصادی و بر مبنای تحلیل ایده های اقتصادی ترامپ به پیش بینی سیاست خارجی آمریکا پرداخت.
به گفته شاه ویسی ترامپ در کتاب ها و نوشته های خود طی 31 سال گذشته، دیدگاه هایش را بر انعطاف در منفعت جویی مبتنی کرده است؛ دیدگاهی که انتظار می رود در سیاست خارجی آینده آمریکا هم پیاده شود.
به گفته شاه ویسی، آمریکای تحت مدیریت ترامپ به سمت انزواگرایی منفعت طلبانه پیش خواهد رفت. انزواگرایی به این معنا که ترامپ به عنوان یک سوداگر بزرگ می گوید من حاضر نیستم هزینه کسی را بپردازم، من حاضرم امنیت را تامین کنم اما باید منافع من هم تامین شود. اگر قرار باشد ترامپ مشی خود را به سمت سوداگری اقتصادی ببرد، طرح جدیدی در رویکردهای اقتصاد ملی ایالات متحده آمریکا بر اساس خروج از نظام لیبرال انترناسیونالیستی به سمت رویکردهای ناسیونالیستی اقتصادی و مرکانتیلیستی کردن اقتصاد را دنبال خواهد کرد. پیشینه عملکرد ترامپ نشان می دهد که او کاملا هوشمندانه از فرصت های اقتصادی بهره می برد.
به گفته این کارشناس، دیدگاه ترامپ معطوف به سرزمین اصلی آمریکا است، پیش از آنکه به شرکا و همپیمانانش بیاندیشد. آمریکای تحت مدیریت ترامپ، احتمالا نرخ بی ثباتی در جهان را بالا خواهد برد تا نرخ آمریکا برای ثبات آفرینی را بالا ببرد. به عبارتی آمریکای ترامپ دوره بی ثبات کننده ای را ایجاد خواهد کرد تا نظمی جدید دراندازد و در این نظم جدید هر یک از کشورها هزینه های ثبات و آرامش خود را خودشان به نحوی تقبل کنند که منافع ایالات متحده آمریکا هم تامین شود.

** واکاوی ترامپیسم از منظر سازه انگاری
میریوسفی دیگر سخنران این نشست بود که با استفاده از چارچوب نظری «ساختار- کارگزار» در نظریه «سازه انگاری» به بررسی سناریوهای پیش روی سیاست خارجی آمریکا پرداخت. رییس گروه مطالعات خاورمیانه در ابتدای سخنانش گفت: اختلاف نظر شدیدی در مورد بحث ساختار- کارگزار مطرح است. اینکه آیا کارگزاران همه برنامه ها را چیده اند و ترامپ طی برنامه ای مشخص و همراهانی مشخص زمام امور را در دست می گیرد یا سیاست خارجی واشنگتن در یک فرایند و در یک زد و خورد یا چیزی که در آمریکا به آن سیاست بروکراتیک می گویند شکل خواهد گرفت. این اختلافی مبنایی است.
میریوسفی افزود: به باور من این سیاست در یک پروسه و در آنچه آمریکایی ها به آن سیاست بروکراتیک می گویند شکل خواهد گرفت. سیاست خارجی ترامپ هنوز یک جعبه سیاه است به این معنی که او می داند چه چیزهایی را نمی خواهد اما اینکه چه چیزهایی جایگزین آن خواهد شد، هنوز مشخص نیست و در بازه ای 6 تا 9 ماهه مشخص خواهد شد.
این کارشناس در ادامه، سناریوهای پیش روی سیاست خارجی آمریکا را برآیند خواست و مطالبات کنگره آمریکا، نئوکان ها، مجموعه حزب جمهوریخواه، لابی های بزرگ مانندلابی های اسلحه فروشی و در نهایت اهداف و برنامه های رییس جمهوری دانست به بیان وی سیاست خارجی آمریکا برآیندی از برهم کنش ساختار و کارگزار خواهد بود.
آخرین سخنران نشست، صاحبی بود که با توجه به رویکرد نه چندان مثبت اروپایی ها به انتخاب ترامپ به عنوان رئیس جمهوری بعدی امریکا، از لزوم بهره گیری از فرصت های تازه برای جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با اروپا و آمریکا گفت.

** ضرورت فرصت انگاری تحولات آمریکا
صاحبی آخرین سخنران نشست بود. به گفته وی در شرایطی که اغلب اروپایی ها نسبت به ترامپ دیدگاهی منفی دارند، جمهوری اسلامی ایران باید از این فضا استفاده کند و با اروپایی ها وارد تعامل جدی تری شود.
به گفته این کارشناس، ارتباط با برخی کشورهای اروپایی که از وزن و تاثیر گذاری بیشتری برخوردارند باید در دستور کار قرار گیرد. همچنین با توجه به اینکه انگلیسی ها در طول تاریخ همواره سیاست آمریکایی ها به ویژه در برابر ایران را از خود متاثر کرده اند، تهران از طریق بهبود روابط با لندن می تواند چشم انداز بهتری از رابطه با آمریکا را ایجاد کند.
آخرین نکته قابل تامل آخرین سخنران این نشست بر این محور استوار بود که شاید امکان استمرار تعامل و رایزنی جمهوری اسلامی ایران با تیم جدید سیاسی در آمریکا وجود داشته باشد و جمهوری اسلامی ایران بتواند با حفظ اقتدار و قدرت با آمریکای دوره ترامپ و وارد تعامل سازنده شود.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار: اعظم حمیدپور**انتشاردهنده: سیدمحمد موسی کاظمی** پژوهشم**9275**9279