اندیشمند صاحب سبک در عرصه ی حدیث و روایت

درباره ی محل و تاریخ دقیق میلاد ابوجعفر محمدبن یعقوب کلینی، ابهام های زیادی وجود دارد، اما بسیاری از تاریخ نگاران، روستای کُلَین از توابع ری را محل تولد این عالم بزرگ می دانند و زمان تولد وی را 255 هجری قمری نوشته اند. بحرالعلوم اعتقاد دارد که کلینی بخشی از حیات امام حسن عسکری(ع) را درک کرده است اما آیت الله خویی ولادت کلینی را پس از شهادت امام عسکری(ع) و در زمان امام زمان (عج) روایت می کند.

پدرش به دلیل ارادتی که به رسول گرامی اسلام داشت، نام محمد را برای او برگزید و از کودکی با علم و اخلاق آشنا شد.

شیخ کلینی دروس مقدماتی را از پدر و دایی خود علی بن محمّد بن ابراهیم بن ابان رازی در زادگاه خویش آموخت و برای کسب علوم بیشتر تصمیم گرفت تا به شهر ری برود تا در آن جا از محضر علما و اندیشمندان بزرگ آن دیار بهره ببرد و با معارف خاندان عصمت و طهارت(ع) بیش از پیش آشنا شود.

وی برای آنکه بتواند عطش علم آموزی خویش را سیراب کند، از محضر استادان و اندیشمندان برجسته ای که هر یک از نوابغ روزگار به شمار می رفتند همچون احمد بن محمد بن عیسی، احمد بن ادریس قمی، احمد بن محمد بن سعید همدانی، احمد بن محمّد بن عاصم کوفی، احمد بن مهران، اسحاق بن یعقوب، حسن بن حنیف، حسن بن فضل بن یزید یمانی، حسین بن حسن حسینی اسود، حسین بن حسن هاشمی حسنی علوی، حسین بن محمّد بن عمران اشعری قمی، علی بن حسین سعدآبادی، علی بن موسی بن جعفر کمیدانی، ابوالحسن محمّد بن عبداللّه‏ اسدی کوفی، محمّد بن حسن صفار ، محمّد بن علی بن معمر کوفی و محمّد بن یحیی عطار کسب فیض کرد.

فرقه های مختلف در عصر کلینی، فرصت بروز و خودنمایی پیدا کردند و صاحبان مکتب های کفر و شرک، در سرزمین های مختلف اسلامی به تبلیغ می پرداختند. اندیشمندان گوناگون، آن دوره را «عصر حدیث» نامیده اند چراکه گروه ها با فرستادن افراد مختلف به سرزمین های اسلامی تمام تلاش خویش را به کار می بستند که حدیث هایی هرچند جعلی و ساختگی را برای اثبات حقانیت آیین و مسلک خود جمع آوری کنند.

شیخ کلینی به عنوان یکی از بزرگترین اندیشمندان، در چنین فضایی با توجه به احساس مسوولیتی که نسبت به حفظ احادیث می کرد، تصمیم به جمع آوری و ثبت حدیث های حقیقی و بیان فضلیت های اهل بیت گرفت، تا مردم از انحراف ها نجات پیدا کنند. از این رو، شیخ کمر همت بست تا با سفر به سرزمین ها و شهرهای مختلف اسلامی، این گنج های نهفته در ذهن راویان حدیث را جمع آوری کند. او اعتقاد داشت که باید کاری کرد تا معارف حقه ای که از اهل بیت(ع) به ما رسیده، میان مردم پخش شود، تا آن ها با استفاده از علوم خاندان عصمت، حقایق را درک و خود را در برابر تهاجم عقیده های انحرافی ایمن کنند.

کلینی معتقد بود که علت اینکه این طور عقاید انحرافی و شرک آلود در میان مردم رخنه کرده، به دلیل دوری از کلام اهل بیت (ع) است. او می گفت، اگر مردم، خداشناسی را از مکتب قرآن و کلام اهل بیت (ع) بیاموزند، ایمانشان از کوه ها هم استوارتر خواهد بود.

او به دلیل صداقت در گفتار و کردار در میان شیعه و سنی احترام و منزلت والایی داشت، چنان که محمد باقر مجلسی درباره ی محبوبیت کلینی بیان می دارد که او را همه گروه های مردم پذیرفته اند، خاص و عام او را ستوده اند.

وی را به دلیل شناخت علم حدیث به ثقة الاسلام یعنی فرد مورد اعتماد اسلام لقب داده اند، در همین رابطه، شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسی، ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی را دانشمندی جلیل القدر و عالم به اخبار و احادیث می داند و ابن اثیر نگارنده ی کتاب الکامل فی التاریخ معتقد است که شیخ کلینی به فرقه ی امامیه در قرن سوم، زندگی تازه ای بخشید و عالم بزرگ و فاضل مشهور در آن مذهب به شمار می رود.

این اندیشمند فرزانه آنچه را که سال ها اندوخته و تجربه کرده بود، بر لوح سفید کاغذ نگاشت تا چون فانوسی نورانی، روشنی بخش محفل دانش پژوهان و طالبان علم و حقیقت قرار گیرد که از آن میان می توان به کتاب کافی، رجال، تعبیر الرویا، رد بر قرامطه، رسایل ائمه علیهم السلام و ... اشاره کرد.

کتاب کافی شیخ کلینی یکی از معتبرترین آثار در زمینه ی حدیث به شمار می رود که به همت این اندیشمند در 20 سال گردآوری و نوشته شده است. این کتاب از سه بخش اصول (روایات اعتقادی)، فروع (روایات فقهی) و روضه (احادیث متفرقه) تشکیل شده و بیش از 16 هزار حدیث در آن وجود دارد.

**صاحبنظران بسیاری درباره کتاب کافی نظر داده اند که در متن زیر به برخی از این دیدگاه ها اشاره می شود:

فیض کاشانی: کافی شریفترین و کاملترین و جامعترین کتب است زیرا که در میان آنها شامل اصول و خالی از عیب و فضول است.

شهید ثانی: کتاب کافی آبشخور صافی است که به جان خودم هیچ نویسنده ای مانندش را به رشته تالیف در نیاورده است و قدر و منزلت کلینی و جلالت او از این کتاب هویدا گردد.

مولی محمد امین استرآبادی در کتاب «فوائد المدینه»می نویسد: ما از اساتید و علما خود شنیده ایم که در اسلام کتابی تالیف نشده که برابر یا نزدیک به کتاب کافی باشد.

شیخ مفید: کافی در ردیف جلیل ترین کتب شیعه و سودمندترین آنهاست.

محمد تقی مجلسی فقیه و محدث برجسته ی جهان اسلام: او در میان تمام دانشمندان ما و آنهایی که از او روایت کرده اند، همچنین در نظم و ترتیب کتاب کافی بی نظیر بوده و این مزایا نشان می دهد که وی از جانب خداوند متعال تاییدات خاصی داشته است.

سرانجام شیخ کلینی محدث بزرگ جهان اسلام پس از سال ها علم آموزی و آموختن در 329 هجری قمری دیده از جهان فروبست و به دیدار حق شتافت. نوزدهم اردیبهشت به منظور پاسداشت مقام شیخ کلینی، به نام وی نامگذاری شده است تا یاد و خاطره او همواره ماندگار شود.

برگرفته از: کتاب زندگینامه شیخ کلینی

*گروه اطلاع رسانی

پژوهشم**2059**9131